«Το όνειρον του γλύπτου» («Πυγμαλίων και Γαλάτεια»)

Θεωρείται μια ταινία-«απάτη» κατά το πρότυπο του «Όταν πληγώνη ο έρως». Μήπως όμως απατόμα­στε εμείς; Το «Όνειρον του γλύπτου» ήταν η πιο άτυχη απ’ όλες τις ταινίες της περιόδου, αφού προβλήθηκε στον κινηματογράφο «Σπλέντιτ» μόλις για μια μέρα: στις 7 Απριλίου 1930. Κατά την επικρατέστερη εκδο­χή το φιλμ καταστράφηκε και προφανώς δεν υπήρχε δεύτερη κόπια. Ή μήπως υπάρχει άλλη εξήγηση;

Ο αρχικός ελληνικός τίτλος της ταινίας ήταν «Πυγμαλίων και Γαλάτεια», ενώ «Όνειρον του γλύπτου» ήταν ο υπότιτλος. Έτσι προβλήθηκε για πρώτη φορά στο «Orchestra Hall» του Σικάγο στις 25 Φεβρουα­ρίου 1929, όπου παρευρέθηκαν οι δύο πρωταγωνιστές, ο «πασίγνωστος εις το ομογενές κοινόν Σικάγου και εις όλον τον Ελληνισμόν ομογενής καλλιτέχνης» Πωλ Τέλλεγκαν μαζί με την «υποδυομένη το πρόσωπον της ηρωίδος» Αλεξάνδρα Μαυρέλη, όπως σημειωνόταν σε σχετική διαφήμιση στον ομογενειακό τύπο.

Κάθε προβολή της ταινίας στην ομογένεια συνοδευόταν από μια ζωντανή παράσταση επί σκηνής, όμως στο πλευρό του Τέλλεγκαν δεν βρισκόταν πάντα η Μαυρέλη. Έτσι, στις 28 Απριλίου 1929, όταν το έργο προβλήθηκε στο «Eighth Street Theatre» του Σικάγο, το ρόλο της Γαλάτειας ερμήνευσε επί σκηνής η Θεο­δώρα Ν. Μουζακιώτου, ενώ τη σύζυγο του γλύπτη υποδύθηκε η Χρυσούλα Κ. Ορφανού. Εμφανίστηκαν επίσης 15 νεαρές κοπέλες, οι οποίες αναπαρέστησαν αρχαιοελληνικούς κλασικούς ρόλους. 

Και ενώ παραμένει μυστήριο πώς η θεατρική δράση συνδυαζόταν με την κινηματογραφική, αν δηλαδή λειτουργούσαν συμπληρωματικά (ένα είδος «ομιλούντος κινηματογράφου») ή παράλληλα, όλα δείχνουν ότι η ταινία ήταν βασισμένη στο θεατρικό έργο που παρουσιάστηκε από τον Τέλλεγκαν, τη Μαυρέλη και τρεις Αμερικανίδες χορεύτριες σε εσπερίδα για το Σανατόριο της Μάνας στις 26 Νοεμβρίου 1927.

Στο βαθμό που η ταινία αναπαριστούσε όντως το συγκεκριμένο θεατρικό δρώμενο, αξίζει να διαβάσου­με μια εκτενή περίληψη του τελευταίου, όπως δημοσιεύτηκε σε ελληνοαμερικανική εφημερίδα:

Ο γλύπτης Πυγμαλίων λαξεύει στο μάρμαρο τη «Γαλάτεια», την οποία και ερωτεύεται. Τέτοιο είναι το πάθος του καλλιτέχνη και τόσο τον κυριεύει ο πόθος να εμφυσήσει ζωή στη μαρ­μάρινη αναπαράσταση, ώστε, όταν μια μέρα αποκοιμήθηκε στο εργαστήριό του την ώρα της ερ­γασίας του, ονειρεύεται ένα όνειρο ισοδύναμο με την ζωή. Οι τρεις μαρμάρινες γυναίκες ζωντα­νεύουν και αρχίζουν ένα θεϊκό χορό, ενώ ο Έρωτας με το τόξο του εκτοξεύει τα βέλη του έρωτα. Στο μέσο της ερωτικής ατμόσφαιρας και όταν κορυφώνεται ο χορός, ο ενυπνιαζόμενος αφυπνίζεται – στο όνειρό του πάντα – και ακούει μια φωνή. Προχωρά προς το βάθος και αποκαλύπτει το άγαλμα της Γαλάτειας. Αντί όμως του μαρμάρου, μπροστά του βρίσκεται η Γαλάτεια ζωντανή, όπως τη συνέλαβε και τη λάξευσε στο μάρμαρο. Ακολουθεί ένας θεϊκός διάλογος, εξομολογήσεις, ερωτικές διαχύσεις, ένα λυρικό ξεχείλισμα ψυχών. Ο καλ­λιτέχνης αποκοιμάται και πάλι, κοιμάται στο όνειρό του. Αρχίζει και πάλι ο χορός με τον Ερωτι­δέα στο μέσο των ορχηστρίδων. Η Γαλάτεια αποχωρεί, μαρμαρώνεται και πάλι. Μαρμαρώνο­νται και οι ορχηστρίδες και ο καλλιτέχνης ξυπνά. Το όνειρο διαλύεται. Τα πάντα γύρω μάρμαρα. Κανείς παλμός ζωής, εκτός από το δικό του. Απεγνωσμένος σκέφτεται να καταστρέψει το έργο του, αλλά το σφυρί πέφτει από τα χέρια του.

Τα γυρίσματα της ταινίας προγραμματίστηκαν να ξεκινήσουν στις 20 Φεβρουαρίου 1928, μετά την ολοκλήρωση του κάστινγκ για τα πάνω από 100(!) πρόσωπα που θα πλαισίωναν τον Τέλεγκαν και τη Μαυρέλη, «της οποίας η κορμοστασιά είνε ιδεώδης διά το έργον της σμίλης του Πυγμαλίωνος», όπως σχολίαζε ο Εθνικός Κήρυξ. Ως εταιρία παραγωγής εμφανιζόταν η «Paul Tellegan Pictures Corporation» με έδρα στο κτί­ριο επί της οδού Broadway 1650. Ωστόσο τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στα στούντιο Cosmopolitan ενδεχομένως υπό τη σκηνοθετική επίβλεψη του Τζορτζ Ορθ, παρότι στα επίσημα έγγραφα, όπως κατατέθηκαν στην Επιτροπή Λογοκρισίας της Νέας Υόρκης ως δημιουργός της ταινίας (film maker) αναφέρεται μόνο ο Πολ Τέλλεγκαν.

Στον αθηναϊκό τύπο, παραδόξως, δε δημοσιεύτηκαν διαφημίσεις της ταινίας. Το μοναδικό, σχετικό με το «Όνειρον του γλύπτου» δημοσίευμα, το συναντάμε στην εφημερίδα Πατρίς. Από αυτό συνάγεται πρώτον ότι κατά το πρότυπο των αμερικανικών προβολών η ταινία θα συνοδευόταν από μερική αναπαράστασή της επί σκηνής και δεύτερον ότι το ελληνικό όνομα του Τέλλεγκαν ήταν Απόστο­λος Κυριακόπουλος. Αυτά έγραφε το δημοσίευμα:

«Ο γνωστός Έλλην ηθοποιός του κινηματογράφου Πώλ Τέλλεγκαν (Απόστολος Κυριακόπουλος) ο οποίος ευρίσκεται από τινος εις την πόλιν μας με σκοπόν να εργασθή διά την ανάπτυξιν της ελληνι­κής κινηματογραφικής τέχνης διά της παραγωγής έργων ανταξίων της ελληνικής ζωής, ιστορίας και φύσεως. Ο κ. Τέλλεγκαν έφερεν από την Αμερικήν και μίαν ταινίαν του ελληνικής υποθέσεως με τον τίτλον «Το όνειρον του γλύπτου» (Πυγμαλίων και Γαλάτεια) γυρισμένην με Έλληνας ηθοποιούς εις τα πολυτελή στούντιο της Αμερικής και εις τα εξαίρετα ελληνικά τοπία. Το έργον θα προβληθή την 7ην Απριλίου εις το «Σπλέντιτ». Μερική αναπαράστασις του έργου θέλει λάβει χώρα και από σκηνής με πρωταγωνιστήν τον ίδιον Τέλλεγκαν».

Το όνομα του ελληνορωσικής καταγωγής Πολ Τέλλεγκαν (ή Απόστολου Κυριακόπουλου), συναντάται σε δημοσιεύματα νεοϋορκέζικης εφημερίδας ήδη από το 1926. Σε αυτά εμφανιζόταν με μεγάλη καριέρα στο θέατρο παγκοσμίως και με συμμετοχές σε γερμανικές και ιταλικές ταινίες, ο οποίος είχε ταξιδέψει μέχρι τις ΗΠΑ για να πρωταγωνιστήσει στη «Μεγάλη Χίμαιρα», ενώ παρέδιδε ακόμη και μαθήματα κινηματο­γράφου στη Νέα Υόρκη! Το Νοέμβριο του 1927, νεοϋορκέζικη εφημερίδα τον κατονόμαζε ως το σκηνοθέτη μιας παραγωγής έτοιμης να ξεκινήσει – χωρίς να διευκρινίζεται αν ήταν θεατρική ή κινηματογραφική – με τίτλο «The Dance of Death». Πάντως, σύμφωνα με το – πιο ενημερωμένο σε θέματα κινηματογράφου – περιοδικό Variety, ο Πολ Τέλλεγκαν υπήρξε κατά το παρελθόν αστέρας του θεάτρου βοντβίλ και όταν σκηνοθέτησε το «Όνειρον του γλύπτου» ήταν καινούριος στην κινηματογραφική βιομηχανία.

Τι απέγινε όμως το φιλμ; Υπάρχει πιθανότητα να μην κάηκε μετά τη μοναδική του προβολή στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1930 ή έστω το γεγονός αυτό να ήταν συμπτωματικό; Άλλωστε, και στις Ηνωμένες Πολι­τείες η ταινία προβαλλόταν για μια μόνο βραδιά με τη συνοδεία θεατρικών αναπαραστάσεων.

Όμως το «Όνειρον του γλύπτου» συνοδεύεται κι από ένα ακόμη μυστήριο, το εάν και κατά πόσο σ’ αυ­τήν την ταινία έκανε την πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση η Γεωργία Βασιλειάδου. Όλα ξεκίνησαν από μια μοναδική αναφορά σε κάποια «δεσποινίδα Βασιλειάδου», ηθοποιό της ταινίας, που έγινε από την Ίριδα Σκαραβαίου στο περιοδικό Πρωτοπορία. Βέβαια η πρώτη εμφάνιση της Βασιλειάδου έγινε στην ταινία «Για την αγάπη της», ενώ, όπως ήδη αναφέρθηκε, τα γυρίσματα της ταινίας του Τέλλεγκαν δεν πραγματοποιή­θηκαν στην Ελλάδα, αλλά όλοι οι ηθοποιοί ήταν κάτοικοι των ΗΠΑ. Ή μήπως, για να μην αποκλείσουμε κανένα ενδεχόμενο, υπήρχε κάποια Βασιλειάδου – θεωρητικά θα μπορούσε να είναι και η αγαπημένη ηθοποιός – όχι όμως επί της οθόνης, αλλά επί της σκηνής του «Σπλέντιτ» κατά τη θεατρική αναπαράσταση που συνόδευε την προβολή της ταινίας;