Ο πρώτος κινηματογραφημένος γάμος και άλλα ζουρνάλ του 1914

Μεταξύ των πολλών ελληνικών ζουρνάλ που προβλήθηκαν στις αίθουσες το 1914, αξίζει να σταθούμε σε μια ταινία, που προβλήθηκε τέσσερις μονάχα ημέρες (20-23 Σεπτεμβρίου στο «Πάλλας»), αλλά είχε την πρωτοτυπία ότι κατέγραφε τον πρώτο κινηματογραφημένο γάμο στην Ελλάδα.

Ο γάμος αυτός είχε τελεστεί στις 31 Αυγούστου. Ο γαμπρός και η νύφη δεν ήταν διασημότητες της επο­χής, αλλά ένα φτωχό ζευγαράκι από το Μενίδι. Κι όμως παρευρέθηκαν πάνω από χίλιοι, απρόσκλητοι κα­λεσμένοι, ενώ φωτογραφίες δημοσιεύθηκαν στα πρωτοσέλιδα ορισμένων εφημερίδων. Ο λόγος; Ήταν ο πρώτος γάμος του «Λευκού Σταυρού», του οργανισμού που είχε ιδρύσει ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας με στόχο να προι­κίσει και να παντρέψει ορφανές θυγατέρες και αδερφές πεσόντων των βαλκανικών πολέμων.

Η νύφη ονομαζόταν Σοφία Μουστακάτου κι ο αδερφός της είχε σκοτωθεί στο Μπιζάνι. Ο γαμπρός ονομαζόταν Δημήτριος Κοτόρης, καταγόταν από τη Βόρειο Ήπειρο και ήταν αρτοποιός. Η τελετή πραγμα­τοποιήθηκε στο προαύλιο της εκκλησίας του Μενιδίου και χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ενώ κουμπάρος του ζευγαριού έγινε ο Σκουμπουρδής, υπασπιστής του βασιλιά. Από την τελετή δεν έλειπε φυσικά ο Ματσούκας, επικεφαλής της πομπής που συνόδευσε τη νύφη από το φτωχικό της σπίτι στην εκκλησία.

Παρευρέθηκαν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της κοινότητας Μενιδίου, αλλά και πολίτες από διάφορα ση­μεία της Αθήνας, κυρίως κοσμικοί που δεν έχασαν την ευκαιρία για μια εκδρομή στην αττική ύπαιθρο. Την υπαίθρια γαμήλια τελετή κινηματογράφησαν δύο οίκοι –άγνωστο ποιοι– λαμβάνοντας σκηνές από τα μπαλκόνια των γειτονικών σπιτιών κι από τα σκαλοπάτια του ναού. Η κινηματογράφηση συμπεριέλαβε το χορό του Ησαΐα μέχρι το ξεκίνημα της πολυπληθούς πομπής προς το σπίτι του γαμπρού.

Ωστόσο ο Παύλος Νιρβάνας δεν ενθουσιάστηκε από το αποτέλεσμα επί της οθόνης, το οποίο και σχολίασε με καυστικό τρόπο:

«Η κινηματογραφική παράστασις του πρώτου γάμου του Λευκού Σταυρού, με την οποίαν εγκαινίασε την χειμερινήν της περίοδον μία σάλα της οδού Σταδίου, θα ημπορούσε να προβληθή ως η τελειοτέρα εικών της Ελληνικής τάξεως και ως το αριστοτεχνικώτερον σύμβολον της Ελληνικής αυτής αρετής. Και τα μεν προγράμματα και οι τίτλοι των κινηματογραφικών κεφαλαίων επληροφόρουν το Κοινόν, ότι επρόκειτο να ιδή επί της οθόνης γάμον. Αλλά τι ήτον εκείνο το πράγμα, Θεέ μου; Κατακλυσμός, Δευτέρα Παρουσία, φρενοκομείον, εμφύλιος πόλεμος, Βαλπουργία νυξ ή πανηγύρι Μελλοντιστών; Δεν ηξεύρω ακριβώς. Μολονότι όμως υπήρχε γαμβρός και νύμφη και Ματσούκας, ωρισμένως τα μάτια μου δεν είδαν Μυστήριον!

Άνθρωποι, φεύγοντες πανικόβλητοι από θεομηνίαν και γκρεμοτσακιζόμενοι και τσαλαπατούμενοι και σαλατοποιούμενοι εις εξωφρενικά συμπλέγματα, δεν θα παρουσίαζαν ποτέ το θέαμα, που μας έδωκε το σεμνόν πατριωτικόν ειδύλλιον του Μενιδίου. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, σκυλιά, γαμβροί, νυφάδες, κουμπάροι, πεθερικά, μητροπολίται, παπάδες, αξιωματικοί, στρατιώται, ναύται και μία κεφαλή του Ματσούκα, ταλαντευομένη αγωνιωδώς επάνω από το ανθρωπομάζωμα, εξαφανιζομένη εις τα βάθη και αναφαινομένη πάλιν εις την επιφάνειαν, αν ενθύμιζαν κάτι τι , ενθύμιζαν τους ναυαγούς του “Τιτανικού”, παλαίοντας επί των κυμάτων του Ωκεανού, και εις εκείνους ακόμη που δεν είδαν ποτέ τους ναυάγιον. Όταν ετελείωσε τουλάχιστον το πανηγύρι, επερίμενε κανείς να διαβάση τον κατάλογον των νεκρών και τραυματιών. Επέζησεν άρα γε η λευκή νύμφη! Την εγλύτωσεν ο Ματσούκας; Εσώθη ο Σ. Μητροπολίτης; Πώς να βρίσκωνται εις την υγείαν τους οι καλεσμένοι; Κανένας δεν μας επληροφόρησεν!

[...] Οπουδήποτε του κόσμου, εκτός των Αθηνών, και υπό εντελώς αναλόγους περιστάσεις, ένας γάμος, όπως ο γάμος αυτός του Μενιδιού, δεν θα εκινδύνευε ποτέ να συγχυσθή με εμφύλιον σπαραγμόν. Οι άνθρωποι θα εσχημάτιζον ένα τετράγωνον, ένα τρίγωνον, ένα κύκλον ευλαβείας οπωσδήποτε και, μέσα εις τον κύκλον αυτόν, θα ετελείτο το μυστήριον, χωρίς ούτε η νύμφη να χάση τον γαμβρόν, ούτε ο κουμπάρος να καβαλλικεύση τον παπάν, ούτε η μίτρα του Δεσπότη να μετατεθή εις το κεφάλι του διάκου, ούτε τα πέλματα του καντηλανάφτη ν’ ανακατωθούν με τα στεφάνια του γάμου.

Εύχομαι τώρα η βασανισμένη αυτή ταινία να μην έβγη παραέξω από τας Αθήνας. Το ωραίον ειδύλλιον ας μείνη μεταξύ μας! Διότι, εάν πρόκηται απ’ αυτό να λάβουν ιδέαν και οι ξένοι περί της γραφικότητος των Ελληνικών εθίμων, καλλίτερα να μην την λάβουν. Το μόνον πράγμα, διά το οποίον θα ημπορούσε να χρησιμεύση η περίφημος ταινία, θα ήτο η επίδειξις του θαύματος της Ελληνικής τάξεως. Και, όποιος την βλέπει, θα εννοή, μεταξύ πολλών άλλων, με ποίον τρόπον συγκρούονται τα αυτοκίνητα εις τους κεντρικούς δρόμους των Αθηνών, τα βαπόρια εις τον λιμένα του Πειραιώς, αι ιδέαι εις τους Ελληνικούς εγκεφάλους και αι εξουσίαι του Κράτους παντού και πάντοτε. Ως σύμβολον, τω όντι, η εικών αυτή αξίζει ό,τι και να πη κανείς!»

Ενδεικτικός Κατάλογος των ζουρνάλ που προβλήθηκαν το 1914

 

27 Ιανουαρίου : (Πανελλήνιον)	«Αθηναϊκό Ζουρνάλ» διάρκειας 30 λεπτών (ή φιλμ 400 μ.) με πρόσφατα γεγονότα.
7 Φεβρουαρίου : (Νέον Θέατρον)	«Ο Ελληνοβουλγαρικός πόλεμος και η μεγάλη μάχη της Τζουμαγιάς».
20 Φεβρουαρίου : (Παλλάς)	Η πυρκαγιά στα γραφεία της εφημερίδας Εσπερινή το ίδιο πρωί.   [Οπερατέρ ο Λέστερ]
10 Μαρτίου : (Σαντράλ)	Η μάχη της Κρέσνας
21 Μαρτίου : (Παλλάς)	«Ελληνικόν Ζουρνάλ» με την κηδεία του Ιωάννη Βαλαωρίτου (διευθυντή της Εθνι­κής Τράπεζας), την επίσκεψη του Βενιζέλου στο Ζάππειο, την Κυριακάτικη πρωινή συγκέντρωση στου Ντορέ και στου Γιαννάκη κλπ.
22 Μαρτίου : (Σαντράλ)	Η μάχη του Κιλκίς
8 Απριλίου : (Παλλάς)	«Ελληνικόν Ζουρνάλ» με «τας συμπαθείς και ωραίας φυσιογνωμίας των Ατθίδων» στο φιλανθρωπικό έρανο υπέρ του φθισιατρείου
14 Απριλίου : (Παλλάς)	Η τελετή επιδόσεως της στραταρχικής ράβδου στον Στρατηλάτη-Βασιλέα.
28 Απριλίου : (Παλλάς)	Ταινία «θαυμασίας φωτογραφικής τελειότητος» από τη διαμονή του Κάιζερ στην Κέρ­κυρα.
2 Μαΐου : (Παλλάς)	Η γιορτή του Λυκείου των Ελληνίδων, που είχε πραγματοποιηθεί πέντε μέρες νωρί­τερα στο Παναθηναϊκό στάδιο και αποτέλεσε σπουδαίο κοσμικό γεγονός για την πρωτεύουσα.
20 Σεπτεμβρίου : (Παλλάς)	«Ελληνικώτατη ακτουαλιτέ»: Ο πρώτος γάμος του Λευκού Σταυρού στο Μενίδι
26 Σεπτεμβρίου : (Παλλάς)	Η παραλαβή του θωρηκτού «Αβέρωφ» στα ναυπηγεία του Νιούπορτ, όπου για πρώτη φορά ανυψώθηκε η ελληνική σημαία παρουσία του πρεσβευτή Σλήμαν και των αντιπροσώπων της αμερικανικής κυβέρνησης.
21 Οκτωβρίου : (Πατέ Αττικόν)	Η τελετή της ορκωμοσίας των νεοσυλλέκτων ενώπιον του βασιλιά
24 Οκτωβρίου : (Πάνθεον)	Η τελετή της απονομής των μεταλλίων εις τους μετέσχοντας των δύο βαλκανικών πολέμων
31 Οκτωβρίου : (Πάνθεον, Παλλάς)	«Αι εορταί της Θεσσαλονίκης επί τη επετείω της αλώσεώς της υπό του Ελληνικού στρατού»
31 Οκτωβρίου : (Πατέ Αττικόν)	«Γυμνάσια των υποβρυχίων του Ελληνικού στόλου»
5 Νοεμβρίου : (Πάνθεον)	«Πανοραματική άποψις της Κερκύρας»
21 Νοεμβρίου : (Παλλάς)	«Τελευταία γυμνάσια των καταδυομένων μας»
24 Νοεμβρίου : (Κυβέλης)	Η τελευταία άφιξη του αγγλογαλλικού στόλου στο Φάληρο και η υποδοχή από το βασιλιά
1 Δεκεμβρίου : (Δημοτικό θέατρο)	Το ταξίδι του διαδόχου στην Ήπειρο      [Οπερατέρ ο Λέστερ]
8 Δεκεμβρίου : (Πατέ Αττικόν)	«Η αναδάσωσις της Ελλάδος»  [«επίκαιρος αθηναϊκή ταινία» της «Αθήνη Φιλμς»]
22 Δεκεμβρίου : (Ολύμπια Πειραιά)	Πανόραμα της Κέρκυρας    [Η ταινία περιγραφόταν ως «χρωματιστή»]

 

Άλλες ταινίες επικαιρότητας του 1914, με απροσδιόριστη την ημερομηνία πρώτης προβολής:

-- Στις 24 Φεβρουαρίου 1914 κινηματογραφήθηκε και στις αρχές Μαρτίου 1914 ήταν έτοιμη η ταινία με θέμα τη δενδροφύτευση της Ακρόπολης από τους προσκόπους υπό την επίβλεψη της βασίλισσας με τη συμμετοχή και του πρίγκιπα Παύλου. Παρουσιαζόταν ως «αρκετά εκτενής και ενδιαφέρουσα, με ωραίας απόψεις των αρχαιοτήτων Ακροπόλεως», αποτύπωνε δε όλες τις λεπτομέρειες της δενδροφύτευσης από την εκφόρτωση των δενδρυλλίων μέχρι το πότισμα. Πιθανόν πρόκειται για την ταινία που αναφέρεται στον πιο πάνω πίνακα ως προβληθείσα στις 8 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς στο «Πατέ Αττικόν», καθώς εξ αρχής υπήρχε η σκέψη να κρατηθεί ένα αντίγραφο στα αρχεία του υπουργείου για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του έργου της δενδροφύτευσης της χώρας.

-- Γράφτηκε ότι πολλές κινηματογραφικές εταιρίες είχαν ζητήσει να λάβουν ταινίες με τους Πανελλήνιους αγώνες στίβου τον Απρίλιο. Και μπορεί να ήταν πλέον παράδοση η κινηματογράφηση των αγώνων, όμως η παρούσα έρευνα δεν εντόπισε λεπτομέρειες για τον αν όντως δόθηκε η σχετική άδεια και σε ποια εταιρία.

-- Οι εκδηλώσεις στα Επτάνησα για τον εορτασμό των 50 χρόνων της ένωσής τους με την Ελλάδα. Ο Λέστερ βρέθηκε με την κάμερά του σε Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο, όπου μεταξύ άλλων κατέγραψε την έξοδο των επισήμων από την οικία Κομούτου στη Στράνη της Ζακύνθου, ενδεχομένως και πλάνα του εντυπωσιακού λεκανοπεδίου.

Θεωρητικά ο Λέστερ έλαβε πλάνα και από τις εορταστικές εκδηλώσεις στην Κέρκυρα με δεδομένο ότι αυτές έγιναν διαδοχικά, στα πλαίσια εκδρομής των εξ Αθηνών ορμώμενων επισήμων, οι οποίοι πήγαιναν από νησί σε νησί. Προκαλεί εντύπωση εξάλλου το γεγονός ότι η διαφήμιση της ταινίας της Πεντηκονταετηρίδας –τουλάχιστον σε Πάτρα, Αλεξάνδρεια και Κάιρο– μνημόνευε μόνο την Κέρκυρα, παραπέμποντάς μας εμμέσως στη σχετική ταινία της 26ης σειράς των «Gaumont Actualités» για το 1914 με πλάνα μόνο από τις εκεί τελεσθείσες γιορτές.

-- Το απόγευμα της 1^ης Ιουνίου, η κινηματογραφική μηχανή του «Παλλάς» παρακολούθησε την πτήση του Γάλλου αεροπόρου Λουί Ολιβιέ πάνω από την Αθήνα. Ο Ολιβιέ είχε έρθει λίγες μέρες νωρίτερα από την Αίγυπτο και έμεινε για αρκετό διάστημα στην ελληνική πρωτεύουσα κάνοντας αεροπορικές επιδείξεις μόνος του ή με συνεπιβάτες. Δεν έχουμε πληροφορίες για το περιεχόμενο της ταινίας, όμως από δημοσιεύματα του τύπου γνωρίζουμε ότι εκείνο το απόγευμα ο Ολιβιέ πέταξε με την κόρη του Γάλλου στρατηγού Βιλλαρέ, την ηθοποιό Ζηνοβία Παρασκευοπούλου, τον αρχηγό των προσκόπων Ζαχαρία Νεόφυτο, τον Κασδόνη κ.ά.

Εξάλλου, όταν στις 9 Ιουνίου δημοσιεύτηκε στον τύπο η πρόθεση του βασιλιά να πετούσε κι αυτός με τον Ολιβιέ, η κάμερα ξαναβρέθηκε στον Ποδονίφτη. Η βασιλική πτήση βέβαια ακυρώθηκε την τελευταία στιγμή ύστερα από διάβημα του πρωθυπουργού, που ενδεχομένως φοβόταν κάποιο αεροπορικό δυστύχημα, όμως δεν ξέρουμε αν τελικά ο οπερατέρ αρκέστηκε στην κινηματογράφηση των άλλων πτήσεων.

-- Τον Ιούλιο, στο πλαίσιο της κινηματογραφικής εφημερίδας Πατέ προβαλλόταν η ταινία της εορτής του Αρσακείου στο Στάδιο, στο τέλος της οποίας φαινόταν ο βασιλιάς να ποζάρει με τη στραταρχική ράβδο.

-- Τον Αύγουστο κινηματογραφήθηκε ο κατάπλους των πολεμικών πλοίων «Κιλκίς», «Λήμνος» και «Έλλη» στο Φάληρο.

-- Στις 24 Αυγούστου, η μηχανή του κινηματογράφου «Ολύμπια» στη Θεσσαλονίκη έλαβε εικόνες από τη δοξολογία και την παρέλαση του στρατού στο πλαίσιο της τελετής επίδοσης πολεμικών μεταλλίων στην περιοχή Πεδίον του Άρεως.

-- Ο Λεόνς κινηματογράφησε τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου στα πλαίσια της πρώτης σειράς ελληνικών πανοραμάτων της γαλλικής «Γκωμόν». «Ούτω δε δεν θα ταξειδεύη του λοιπού μόνον κανείς εις τας νή­σους, αλλά θα ταξειδεύσουν ολίγον και αυταί εις το εξωτερικόν», σχολίαζε το Εμπρός επαινώντας την πρωτοβουλία αυτή.

-- Παραγωγής 1914 ήταν οι ταινίες, που προβλήθηκαν στα ανάκτορα αποκλειστικά για τη βασιλική οικογένεια στις αρχές της επόμενη χρονιάς, με θέμα την εξάσκηση του 1ου Συντάγματος της Φρουράς Αθηνών. Η ταινία έδειχνε πώς νεοσύλλεκτοι 30 ημερών ασκούνταν σε άλματα εμποδίων, στη γυμνιππευτική, σε ασκήσεις ευκαμψίας και σε ασκήσεις κατά το σύστημα των Κοζάκων.

-- Ελληνικές επιγραφές  είχε η ταινία με το Ιωβηλαίο του Πανεπιστημίου, την παρέλαση του ελληνικού στρατού και την εθνική γιορτή στις 25 και 26 Μαρτίου, που προβλήθηκε στην Πάτρα από τις 22 Μαΐου (κιν/φος Μολφέτα). Κατά τα φαινόμενα, ωστόσο, πρόκειται μάλλον για μια από τις δύο σχετικές ταινίες του 1912, που άργησε... λιγάκι να ταξιδέψει μέχρι την Πάτρα.

-- Δεν μπορεί, τέλος, να διασταυρωθεί αν ήταν ελληνικής ή ξένης παραγωγής η ταινία «Από Αθηνών εις Πάτρας», που προβλήθηκε στην Πάτρα στις 11 και 12 Μαΐου, όπως και η ταινία με τα τοπία της διαδρομής από το Δακοφτό έως τα Καλάβρυτα, που προβλήθηκε στην ίδια πόλη από την πρωτοχρονιά του 1914 (κιν/φος Μολφέτα).

………………………………………………………

Και μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη κατά τη διάρκεια του 1914, που δεν σχετιζόταν με την εγχώρια κινηματογραφική παραγωγή, όμως αποτελούσε νεωτερισμό αποκαλυπτικό της διείσδυσης του κινηματογράφου στην αθηναϊκή ζωή: το Μάιο της χρονιάς αυτής, ο Κωνσταντίνος Ζέγγελης, καθηγητής Χημείας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, είχε ήδη εισαγάγει ως μέθοδο διδασκαλίας –πέραν των κλασσικών πινάκων– την προβολή (ξένων) κινηματογραφικών ταινιών με θέματα γύρω από την εξαγωγή μετάλλων και την παραγωγή διαφόρων χημικών προϊόντων.

 [Η ανάρτηση έχει ενημερωθεί σύμφωνα με την τρίτη έκδοση του βιβλίου «Οι πρώτες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου», που μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://protestainies.blogspot.com/p/2025.html]