Οι ταινίες της Μικρασιατικής εκστρατείας. Μέρος δεύτερο: Άλλοι οπερατέρ

Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΛΕΣΤΕΡ

Στο μικρασιατικό μέτωπο βρέθηκε και ο Εμίλ Λέστερ, φωτογράφος της βασιλικής αυλής και συνεργάτης της εταιρίας «Τριανταφύλλου και Πίκρα», ιδιοκτήτριας του «Πάνθεον». Ήδη στα τέλη Αυγούστου 1921 προβλήθηκε δοκιμαστικά η ταινία από τη μάχη του Δορυλαίου, συνοδευόμενη από πιστοποιητικό του αρχιστράτηγου Παπούλα, που διαβεβαίωνε για τη γνησιότητά της. Η ταινία (η «μόνη ληφθείσα εκ του φυσικού», όπως διαφημιζόταν) ξεκινούσε με λαϊκές εκδηλώσεις υπέρ του βασιλιά Κωνσταντίνου, ακολουθούσαν σκηνές από την εξέλιξη της μάχης, ενώ ο επίλογος περιγραφόταν ως «εικών φαντασμαγορική της ιδέας που εμψυχώνει τον στρατόν μας»^. Μεταξύ άλλων καταγράφονταν οι εξορμήσεις των ελληνικών μεραρχιών από το Τολουμπουνάρ, η είσοδος του βασιλιά στο Εσκή Σεχίρ, οι παρασημοφορήσεις των σημαιών των συνταγμάτων από το βασιλιά και η μάχη της 8ης Ιουλίου έξω από το Εσκή Σεχίρ.

Από τις 15 Σεπτεμβρίου η ταινία του Λέστερ, μήκους 1600 μέτρων και με διάρκεια μιάμισης ώρας, ξεκίνησε να προβάλλεται - επίσημα πλέον - στο «Πάνθεον» εγκαινιάζοντας έτσι το πρόγραμμά του για τη νέα σεζόν. «Μία είναι η αληθινή πολεμική ταινία» διαφήμιζε η κινηματογραφική αίθουσα μέσω του τύπου, ενώ ήδη πριν την προβολή της οι εφημερίδες την περιέγραφαν ως «λίαν ενδιαφέρουσα» και ως «τον μεγαλείτερον κινηματογραφικόν κολοσσόν της εποχής μας», σημειώνοντας πως ο Λέστερ «δεν άφησε να τω διαφύγει το ελάχιστον», αλλά έθεσε την ζωή του σε κίνδυνο για να παρακολουθήσει όλες τις φάσεις της μάχης της 8ης Ιουλίου στο Εσκί Σεχίρ. Ωστόσο μετά την προβολή δεν γράφτηκε το παραμικρό σχόλιο - ούτε θετικό ούτε αρνητικό.

Μια πολεμική ταινία του Λέστερ - πιθανότατα η ίδια - προβλήθηκε στη Σμύρνη (κινηματογράφος «Λουξ») από τις 6 Σεπτεμβρίου 1921. Οι διαφημίσεις στις ελληνικές εφημερίδες της πόλης μιλούσαν για «θαύμα θαυμάτων επιτυχίας και εθνικής συγκινήσεως» και για τη «μεγαλειτέραν επιτυχίαν επικαιρότητος και θεαματικότητος». Δημοσιεύτηκαν και πιστοποιητικά, που επιβεβαίωναν ότι ο Λέστερ ήταν ο επίσημος φωτογράφος του υπουργείου των Στρατιωτικών, όμως μέχρι εκεί. Ήταν εξαιρετικά λιτά, ενώ ουδεμία σχέση είχαν με τους διθυραμβικούς ύμνους για τις ταινίες του Προκοπίου.

Στρατιά Μ. Ασίας.

Ο φωτογράφος Λέστερ Αιμ, παρακολουθήσας τας επιχειρήσεις Μ. Ασίας, εκινηματογράφησε διάφορα γεγονότα διαδραματισθέντα κατά την εξέλιξιν αυτών.

Ομοίως με κίνδυνον της ζωής του εκινηματογράφησε και διάφορα επεισόδια του αγώνος επί του πεδίου της μάχης.

Εις τούτον ανήκει δίκαιος έπαινος.

Δορύλαιον [Εσκή Σεχίρ] 18-7-21.

[Τ.Σ.] Α. ΠΑΠΟΥΛΑΣ

Αντιστράτηγος

Γ΄ Σώμα Στρατού

ΙΙ Επιτελ. Γραφείον

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟΝ

Βεβαιούμεν ότι αι κινηματογραφικαί ταινίαι αι υπό του κ. Λέστερ εν Δορυλαίω και περιχώροις ελήφθησαν κατά την ημέραν της μεγάλης μάχης της 8ης)21ης Ιουλίου 1921 και επί του πεδίου των μαχών.

Στρατηγείον τη 17 Ιουλίου 1921

[Τ.Σ.] Ν. Κ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Εν Χασάν-Μπέη τη 15 Ιουλίου 1921

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΙΣ

Ότι η κινηματογραφική ταινία του Επιτελείου της 7ης Μεραρχίας ελήφθη υπό του κ. Λέστερ επί του πεδίου της μάχης της κοιλάδος του Εσκή Σεχίρ.

Ο Επιτελάρχης της 7ης Μεραρχίας

[Τ. Σ.] ΣΩΤ. ΜΟΥΤΟΥΣΗΣ

Ταγματάρχης πυροβολικού

Το Φεβρουάριο του 1922 η ταινία ταξίδεψε στην ομογένεια των ΗΠΑ, όπου διαφημιζόταν ως «η μόνη αυθεντική του ελληνοτουρκικού πολέμου». Δεν ήταν η πρώτη προβολή ταινίας από το μικρασιατικό μέτωπο. Είχε προηγηθεί η «Νικηφόρος Ελληνική Εκστρατεία εν Μικρά Ασία» (18.09.1921 στο «Selwyn Theatre» της Νέας Υόρκης), οι σκηνές της οποίας είχαν ληφθεί από τρεις κινηματογραφιστές κατόπιν άδειας του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών.

Η ομογενειακή εφημερίδα Ατλαντίς δημοσίευσε και άλλες επίσημες επιστολές, που πιστοποιούσαν τον διορισμό του Λέστερ ως επίσημου φωτογράφου και κινηματογραφιστή του ελληνικού στρατού.

ΑΘΗΝΑΙ, 10 Μαρτίου 1921

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟΝ ΕΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Λαμβάνω την τιμήν να σας γνωρίσω ότι διά της παρούσης μου διορίζω τον κ. Emil Lester επίσημον φωτογράφον κινηματογραφικών εικόνων της εκστρατείας εν Μικρά Ασία υπό τους κάτωθι όρους:

1) Να του δίδεται τροφοδοσία ενός οπλίτου.

2) Να του δίδεται πάσα ευκολία προς μετάβασιν εις τα διάφορα μέρη εις τα οποία τον καλεί το έργον του.

3) Να του δοθή εις οπλίτης ως βοηθός αυτού.

Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ, Υπουργός Στρατιωτικών.

ΣΤΡΑΤΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑ

ΕΣΚΗ-ΣΕΧΗΡ, 18 Ιουλίου, 1921.

Πιστοποιώ ότι ο κ. Emil Lester, φωτογράφος της Κινηματογραφικής Εταιρίας Τριανταφύλλου και Πίκρα, παρακολούθησε τας στρατιωτικάς επιχειρήσεις του Ελληνικού στρατού εν Μικρά Ασία και έλαβε κινηματογραφικάς εικόνας κατά την διάρκειαν των διαφόρων μαχών. Περαιτέρω πιστοποιώ ότι με κίνδυνον της ζωής του έλαβε κινηματογραφικάς εικόνας εν μέσω της μάχης, εκτιθέμενος εις το πυρ. Ο κ. Lester είναι άξιος επαίνου.

Στρατός Μικράς Ασίας,

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΠΟΥΛΑΣ

Αρχιστράτηγος.

ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ 7ης ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ

HASSAN BEY, 15 Ιουλίου, 1921.

Πιστοποιείται ότι αι κινηματογραφικαί εικόνες της δράσεως της 7ης Μεραρχίας ελήφθησαν υπό του κ. Lester, επί του πεδίου της μάχης του Εσκή Σεχήρ.

Ο ΕΠΙΤΕΛΑΡΧΗΣ

ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ 3ης ΣΤΡΑΤΙΑΣ

17 Ιουλίου, 1921.

Πιστοποιείται ότι αι κινηματογραφικαί ταινίαι αι οποίαι ελήφθησαν υπό του κ. Lester εις Εσκή Σεχήρ και περίχωρα ελήφθησαν επί του πεδίου της μάχης και κατά την ημέραν της μεγάλης μάχης 8 Ιουλίου, 1921.

Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, Επιτελάρχης.

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΓΑΖΙΑΔΗ

Στα μέσα Αυγούστου του 1921, στη Μικρά Ασία βρίσκονταν ήδη και οι αδελφοί Γαζιάδη μαζί με τεχνικούς, αλλά και τους Πολωνούς ηθοποιούς Σοφία Λίρσκα και Γεώργιο Αζαγάρωφ, με σκοπό την «αποπεράτωση πατριωτικών και λοιπών κινηματογραφικών ταινιών», όπως προϊδέαζε το Σκριπ. Εκεί θα γύριζαν το «Ελληνικόν θαύμα», την παλιότερη σωζόμενη ελληνική ταινία, η οποία ωστόσο δεν προβλήθηκε στην εποχή της, καθώς είχε μεσολαβήσει η μικρασιατική τραγωδία. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου είχαν ολοκληρωθεί τα γυρίσματα των πρωταγωνιστών, ενώ ήδη η ταινία χαρακτηριζόταν «κολοσσιαία» σε δημοσίευμα της εφημερίδας Κόσμος χωρίς καν να έχει προβληθεί!

Όμως οι αδερφοί Γαζιάδη δεν περιορίστηκαν μόνο στο «Ελληνικόν θαύμα». Τον Οκτώβριο του 1921 επέστρεψαν στην Αθήνα με κινηματογραφικό υλικό από τις μάχες του Γιλδίζ, του Ταμπάρογλου και του Γορδίου πέραν του ποταμού Σαγγάριου. Η δοκιμαστική προβολή για τους δημοσιογράφους έγινε στο «Σπλέντιτ» στις 2 Δεκεμβρίου 1921, ενώ τρεις μέρες αργότερα ξεκίνησε η προβολή και για το κοινό.

Το Εμπρός έκανε λόγο για μια ταινία «πράγματι καλλιτεχνική και ζωηρά», στην οποία οι μάχες του Σαγγάριου απεικονίζονταν με όλη τους τη μεγαλοπρέπεια. Στην επισήμανση ότι η ταινία «εκτός της πιστής αποδόσεώς της, γενικώς δίδει μίαν πλήρη ιδέαν των συγχρόνων πολέμων», προχώρησε η Εστία. Ωστόσο οι περισσότερες εφημερίδες την αγνόησαν επιδεικτικά, ενώ κάποιες την επέκριναν σφοδρά με την κατηγορία ότι οι σκηνές δεν ήταν φυσικές, αλλά σκηνοθετημένες!

«Μας είπαν περί μιας δήθεν πολεμικής ταινίας μαγειρευθείσης από τον φωτογράφον κ. Γαζιάδην ότι μεταξύ των άλλων ψευδών τα οποία εμφανίζει είνε και ένας χορός ευζώνων κρατούντων σούβλες μετ’ αρνίων. Δεδομένου ότι εις περίπτωσιν καθ’ ην γίνη απόπειρα προβολής αυτής εις το εξωτερικόν θα επαναστατήση το Ευρωπαϊκόν αίσθημα παρακαλούμεν την αστυνομίαν να την κατάσχη. Αρκετά επλήγωσε την καλαισθησίαν των Αθηναίων» εξαπέλυε σφοδρότατη επίθεση η Πρωτεύουσα.

Εξαιρετικά αρνητικές ήταν οι εφημερίδες της Σμύρνης μετά την προβολή της ταινίας στην πόλη (από 31.01.1922 στο «Πάνθεον»). Λογοκριμένο δημοσιεύτηκε το σχόλιο του Κόσμου, που σημείωνε ότι «η φαντασία ωργίασε κυριολεκτικώς». «Όλοι όσοι υπέστηκαν την περιπέτειαν να τας... θαυμάσουν ομολογούν ότι δεν πρόκειται περί πολεμικών ταινιών, αλλά περί σκηνοθετημάτων» συμφωνούσε και η Εστία Σμύρνης.

Η ΤΑΙΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑΣ

Στα τέλη Αυγούστου 1921 προβλήθηκε για πρώτη φορά στη Σμύρνη μια ταινία από την κατάληψη της Κιουτάχειας. Διαφημιζόταν ως «επιτυχεστάτη και αυθεντική ληφθείσα παρ’ οπερατόρου απεσταλμένου υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως», χωρίς ν’ αναφέρονται περισσότερα διευκρινιστικά στοιχεία. Στην ταινία απεικονίζονταν μεταξύ άλλων η Πύλη της πόλης, η γέφυρα προ του Εσκί Σεχίρ, το Διοικητήριο (το μεγαλύτερο κτίριο της Μικράς Ασίας), τα ανάκτορα, τα βυζαντινά θύματα, η υπόγεια εκκλησία των Ταξιαρχών, καθώς επίσης η παρασημοφορία των σημαιών, των αξιωματικών και των ευζώνων από το βασιλιά.