ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ 8: Τα μειονεκτήματα του ελληνικού κινηματογράφου του 1930, όπως τα επισήμανε η ηθοποιός Αντιγόνη Μεταξά (αργότερα γνωστή και ως "θεία Λένα")

Με την εξέλιξη της κινηματογραφικής παραγωγής στην Ελλάδα ασχολήθηκε η ηθοποιός Αντιγόνη Μεταξά σε άρθρο της, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελληνικόν Θέατρον στις 15 Φεβρουαρίου 1930. Η Μεταξά, που πολλά χρόνια αργότερα θα ξεχώριζε ως η ραδιοφωνική «θεία Λένα», επισήμανε τα μειονεκτήματα των ελληνικών ταινιών, προτείνοντας παράλληλα και κάποιες λύσεις.

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Είναι γνωστόν πόσο υποστήριξε το Ελληνικό κοινόν τα πρώτα εγχώρια κινηματογραφικά έργα και με πόση συγκινητική προθυμία παρηκολούθησε τας παραστάσεις των. Και με ποιο ελληνικό έργο δεν ενθουσιάζεται το συκοφαντημένο κοινόν μας, που στη ράχη του επιμένουν πάντα να φορτώνουν διάφοροι επιχειρηματίαι της συνέπειες χυδαίων και εμπορικών αντιλήψεων; Η πρώτες ταινίες που γυρίστηκαν εδώ, παρά της μεγάλες και της ασυγχώρητες μπορεί κανείς να πη ατέλειες, εσημείωσαν καλές εισπράξεις, τόσον ώστε οι επιχειρηματίαι των έσπευσαν να δημιουργήσουν και άλλα Φιλμ και πάντα ελληνικού οπωσδήποτε χαρακτήρος. Δεν ξέρω αν, παρά την αμείληκτη φορολογία του κράτους, η επιχείρησις αυτή είναι προσοδοφόρος. Μα το αποτέλεσμα είναι πως σήμερα όπου και αν γυρίσετε τα μάτια σας θα δήτε ταμπέλλες γραφείων κινηματογραφικών επιχειρήσεων μ' ένα «κόμπανυ» πάντα στο τέλος. Το γεγονός βέβαια είναι ευχάριστο. Γιατί όχι; Μήπως στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε θαυμάσια να καλλιεργηθή και να ακμάση η προσοδοφόρος αύτη βιομηχανία, με την καθαρή και διαυγή της ατμόσφαιρα και τα απαράμιλα φυσικά της τοπεία; Φυσικά δεν υπάρχουν ακόμη τα υλικά εκείνα μέσα που είναι απαραίτητα για το γύρισμα ενός ευπροσώπου έργου. Εν τούτοις όμως από της προσπάθειες που έγιναν ως τώρα, ελάχιστα μπορεί κανείς να πιστέψη πως οι άνθρωποι που έχουν καταπιασθή με την παραγωγή ελληνικών φιλμ είναι και οι περισσότερο αρμόδιοι. Από την όλη τους εργασία και το πνεύμα που την διέπει καταλαβαίνει κανείς εύκολα πως έχουν υποπέσει σε βασικά σφάλματα. Και πρώτα απ' όλα υπελόγισαν πολύ την ανεκτικότητα του κοινού. Αν ο κόσμος μπόρεσε να δη και να χειροκροτήση με την καρδιά του, έργα των οποίων οι χάρτινοι τοίχοι στα εσωτερικά των φιλμ εκινούντο από τον αέρα, και επλήρωσε μάλιστα για το θέαμα αυτό τριάντα δραχμές, τούτο δεν σημαίνει ότι μπορεί να εξακολουθήση επ' άπειρο. Γιατί τότε στ' αλήθεια θάπρεπε όλοι οι έξυπνοι έμποροι να μεταβληθούν σε επιχειρηματίας κινηματογράφου. Το κοινόν υποστηρίζει βέβαια, ξέρει να εκτιμά και ιδίως να πληρώνη μια προσπάθεια, μα ξέρει επίσης να βλέπη και της ατέλειές της, που δεν θα της συγχωρή βέβαια διαρκώς. Το άπαντον του ελληνικού φιλμ δεν μπορεί νάναι πάντα μια λερή φουστανέλλα και ένα ώμορφο τοπίον, τοποθετημένο ανάμεσα στης σκηνές του έργου, τέλεια αδικαιολόγητα και αυθαίρετα της περισσότερες φορές. Θα πρέπει η νεοφανείς αυτές κινηματογραφικές εταιρείες να ζητούν για την επιτυχία του σκοπού των και κάτι άλλο, εκτός από την απαλλαγή του φόρου των δημοσίων θεαμάτων. Μια ευσυνείδητη, παστρική εργασία, με τα αρμόδια πρόσωπα και κατάλληλη εκλογή έργων. Η προσπάθειες δεν μπορούν να συγκινούν επ' άπειρον. Χρειάζεται και κάτι πιο θετικό, η πραγματοποίησι κάποτε όλων των ωραίων εκείνων υποσχέσεων που δίδονται για το αιώνιο μέλλον.

Και πρώτα ας αρχίσουμε από το ζήτημα του έργου, του σενάριου, στην κινηματογραφική γλώσσα. Οι πιο αδαείς, οι πιο αναρμόδιοι, καλούνται να γράψουν σενάρια για τα ελληνικά φιλμ. Και είδαμε ταινίες, γελοίες απομιμήσεις ξένων τάσεων, χωρίς καμμιά έστω και την πιο αμυδρή απόδοσι του ελληνικού περιβάλλοντος και χαρακτήρος. Άλλες πάλι, με φουστανέλλα βέβαια και κοπάδια, μα που δεν είχαν κανένα τοπικό χρώμα εκτός από το εξωτερικό αυτό ρούχο. Κι' όμως ζήτημα σενάριου δεν θάπρεπε να υφίσταται. Υπάρχουν έργα ελληνικά, θεατρικά και μη, γνωστοτάτων συγγραφέων, που θα μπορούσαν μια χαρά να γίνουν σενάρια κινηματογραφικών έργων. Υπάρχουν ακόμη και συγγραφείς που θα προσέφεραν αν όχι τα ίδια τους τα έργα τυχόν ακατάλληλα για κινηματογράφο, ωραιότατες υποθέσεις για φιλμ, με κάποιο ξεχωριστό τοπικό χαρακτήρα. Το «Άσπρο και το Μαύρο» του κ. Μελά, οι «Φοιτηταί» και τόσα άλλα του κ. Ξενοπούλου, το «Φιντανάκι» του κ. Χορν, για να μην αναφέρουμε παρά μόνον αυτά, νομίζουμε πως θα ήσαν καταλληλότατα για τη δημιουργία ωραίων ταινιών.

Προέχει όμως ακόμα και το ζήτημα των ηθοποιών. Και αν παραδεχθούμε τον ισχυρισμό μερικών ότι δύσκολα θα δημιουργηθούν έλληνες ηθοποιοί του κινηματογράφου, λόγω της βαρειάς ιδιοσυγκρασίας της ράτσας μας, μπορούν εν τούτοις να χρησιμοποιήσουν τους πεπειραμένους ηθοποιούς του θεάτρου που φυσικά θα είναι προτιμώτεροι από τους αυτοσχεδίους πρωταγωνιστάς που επιβάλλουν για επιχειρηματικούς λόγους οι διάφορες εταιρείες. Δεν πρέπει μ' αυτό να νομισθή εν τούτοις ότι η θεατρική εκτέλεση έχει πολλά κοινά με το παίξιμο που χρειάζεται σε μια κινηματογραφική ταινία. Είναι εντελώς άλλο πράγμα. Και εκείνο που απαιτείται ιδιαίτερα είναι η έκφραση ωρισμένων συναισθημάτων με τα πιο λιτά και απέριττα μέσα που μπορεί να δώση η μιμική, ό,τι δηλαδή ονομάζεται στο θέατρο «παίξιμο συγκρατημένο και εσωτερικό». Ζήτημα πάλι αν ο κινηματογράφος μπορεί να σηκώση «παίξιμο» δηλαδή τέχνη καθαρά θεατρική και δεν είναι της περισσότερες φορές μια κίνηση ή έξυπνη «πόζα». Μα οπωσδήποτε όλα αυτά πολύ ευκολώτερα μπορεί να τα αντιληφθή πεπειραμένος ηθοποιός, γνώστης ωρισμένων τεχνικών λεπτομερειών, παρά νεαρός αυτοχειροτόνητος «Αστήρ», μ' όσα ειδικά πλεονεκτήματα για φιλμ κι' αν συγκεντρώνει η εμφάνισί του. Και τέλος για να τελειώνουμε εφ' όσον ο χώρος δεν μας επιτρέπει να εκταθούμε περισσότερο, θάπρεπε να είχε καταβληθή μεγαλείτερη προσοχή στο ζήτημα της σκηνοθεσίας. Φιλμ χωρίς ειδικά καταρτισμένο σκηνοθέτη είναι καταδικασμένο εκ των προτέρων σε αποτυχία.

Ο σκηνοθέτης, τεχνικά και αισθητικά μορφωμένος, παίζει ίσως μεγαλείτερο ρόλο στον κινηματογράφο από το θέατρο. Και ατυχώς ως τα τώρα δεν είδαμε σε κανένα φιλμ σκηνοθέτη άξιο του τίτλου του. Ας ζητηθούν λοιπόν πρώτα οι κατάλληλοι άνθρωποι, ας μην αποβλέπουμε πάντα στην είσπραξι χωρίς και να προβλέπουμε της απαραίτητες δαπάνες κι' όταν τακτοποιήσουν τα τρία αυτά ζητήματα, των έργων, των ηθοποιών και του σκηνοθέτου, τότε μονάχα να μιλούμε για Ελληνικό κινηματογράφο.