«25 Μαρτίου 1821» («Το λάβαρον του 21»)

Στις 22 Απριλίου 1929, τη μέρα που η «Αστέρω» έκανε πρεμιέρα στο «Σπλέντιτ», στο «Ιντεάλ» ξεκινούσε η προβολή και δεύτερης ελληνι­κής ταινίας. Ήταν η «25 Μαρ­τίου 1821», παραγωγή της «Γκρικ Φιλμ» του Κώστα Λελούδα, ο οποίος μήνες νωρίτερα προϊδέαζε για μια ταινία «τελεία και αξία των ταινιών του Χόλυγουντ», «που θ’ αποδώση εις το Έθνος μας δόξα και τιμή» και θα έδειχνε στους ξένους «πώς απεκτήσαμεν την ελευθερίαν μας, ώστε και να προκύψη απ’ αυτής της απόψεως ωφέλεια διά το έθνος μας».

Οι διαφημιστικές αγγελίες υπογράμμιζαν ότι το έργο αποτελούσε «πιστή απεικόνιση» της επανάστασης του 1821, γυρισμένο «στα ιστορικά το­πεία των αγώνων του Έθνους» κι ότι η κυβέρνηση είχε διαθέσει «όλα τα άγια κειμήλια του αγώνος».

Κάποιες από τις πρώτες σκηνές λήφθηκαν στο Ηράκλειο, στην Ακροκόριθνο, στην Πεντέλη και στην Ακρόπολη. Σύμφωνα με τον Κ. Λελούδα, το σενάριο αποτελούσε μια συντομευμένη εκδοχή του ιστορικού συγγράμματος «Η Ελλάς υπό την επανάστασιν» του Έλλιοτ. Μεταξύ άλλων παρουσιάζονταν επί της οθόνης: τα βασανιστήρια, το παιδομάζωμα, το χαράτσι, τα κρυφά σχολειά, ο απαγχονισμός του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, ο Ρήγας Φεραίος, ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Υψηλάντης, ο Αγραφιώτης, ο γέρο-Δήμος, ο Διάκος, ο Μπότσαρης, ο Καραϊσκάκης, ο Ανδρούτσος, η Φιλική Εταιρία, η ηρωίδα Βάσω κ.ά.

Έπαιζαν οι: Λέα Λελούδα (στον κεντρικό γυναικείο ρόλο της Βάσως), Δημήτρης Μπατής (ως Μαυρομιχάλης), Γιώργος Μούγιος (ως Υψηλάντης), Νίκος Γεωργαλάς (εμφανιζόμενος σε δύο ρόλους, ως Κολοκοτρώνης και ως αρχηγός της συμμορίας των Λαλιωτών), Παύλος Καταπώδης, Λ. Δαδιανός, Παναγιώτης Παπαδόπουλος, Μπουλάνος κ.ά., ενώ κινηματογραφικό ντεμπούτο έκανε ο Μάνος Κατράκης στον πρωταγωνιστικό ρόλο του Δήμου.

Το μοναδικό κριτικό σημείωμα σχετικά με την ταινία του 1929, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Κινηματογραφικός Αστήρ και ήταν αδυσώπητο:

«Είναι όλως θλιβερά η νοοτροπία τινών, το να θεωρούν δηλ. το “γύρισμα” μιας ταινίας ως το απλούστερον πράγμα και όχι μόνον τούτο, αλλά να αναλαμβάνουν θέματα τόσο δύσκολα, όσον το προκείμενον. Και το αποτέλεσμα οικτρόν από πάσης απόψεως.

Ο πρόλογος είναι κωμικοτραγικός (ενθυμούμαι  τον Απόστολον Παύλον αγορεύοντα προ της ερειπωμένης Ακροπόλεως της σήμερον!) και η συνέχεια του έργου είναι καθ’ αυτό τραγική. Λυπούμεθα, αλλά δεν δυνάμεθα να μη ομολογήσωμεν, εμφορούμενοι και από την καλυτέραν ακόμη θέλησιν, ότι είνε χιλιάκις προτιμώτερον να στερούμεθα αιωνίως παραγωγής παρά να έχωμεν παρομοίαν».

Υπό τον τίτλο «Λάβαρο του ‘21» ή «Επανάστασις του ‘21» η ταινία προβλήθηκε τα επόμενα χρόνια σε συνοικιακούς και θερινούς κινηματογράφους της πρωτεύουσας, όπως και στην επαρχία: Σέρρες (30 Απριλίου έως 4 Μαΐου 1929 στα «Διονύσια»), Καλαμάτα (5 και 6 Απριλίου 1930 στον «Αμερικανικό κινηματογράφο»), Τρίκαλα (Ιανουάριος 1931), Δράμα (από 3 Ιουνίου 1931 στο «Μέγα»), Καβάλα (από 18 Ιουνίου 1931στην «Αίγλη»), Φλώρινα (13 και 14 Δεκεμβρίου 1931 στο «Πάνθεον»), Λαμία (τουλάχιστον μία προβολή στο «Πάνθεον» στα τέλη Μαρτίου 1932 για τους μαθητές).

Η «Γκρικ Φιλμς» σχεδίαζε την παραγωγή ακόμη μιας ταινίας με τίτλο «Ζιλχά», βασισμένης στο ομώνυ­μο διήγημα του Αυγούστου Σκλάβου, ο οποίος θα υπέγραφε και το κινηματογραφικό σενάριο, ωστόσο το σχέδια δεν ευοδώθηκαν, πιθανόν λόγω και της εμπορικής αποτυχίας του «Λαβάρου» απέναντι στην αρτιότερη «Αστέρω».

Ο ΜΑΝΟΣ ΚΑΤΡΑΚΗΣ ΘΥΜΑΤΑΙ

Σε συνέντευξή του στο δημοσιογράφο Σταμάτη Φιλιππούλη πολλά χρόνια αργότερα, ο Μάνος Κατράκης θυμόταν πώς η συμμετοχή του σ’ αυτήν την ασήμαντη ταινία, του άλλαξε τη ζωή και του άνοιξε τις πόρτες του θεάτρου:

«Το 1926 είχε έλθει από την Αμερική ένας Έλλην οπερατέρ, Λελούδας ονόματι, ο οποίος μάζεψε όλα τα σχολιαρόπαιδα και μπιλιαρδόπαιδα της γειτονιάς για να γυρίσει μια ταινία ιστορικού περιεχομένου με τίτλο “Το λάβαρο του 21 ή η 25η Μαρτίου 1821”. Εμένα με διάλεξε για πρωταγωνιστή του. Δηλαδή επρόκειτο να υποδυθώ το γέρο-Δήμο σε νεανική ηλικία. Πρωταγωνίστρια η γυναίκα του οπερατέρ μας, Λέα Λελούδα. Η ταινία γυρίστηκε στο Δαφνί και προεβλήθη στο “Σαλόν Ιντεάλ”. Και μια μέρα που χάζευα εμπρός στις φωτογραφίες της ταινίας μας, με πλησιάζει ένας άγνωστος σ’ εμένα άνθρωπος και με ρωτά αν είμαι “ο νέος που παίζει στην ταινία”. Θυμάμαι πως ήταν μεσημέρι. Κοκκίνισα και του είπα με πολύ τρακ: “μάλιστα, εγώ ήμουν ο νέος που έπαιζα σ’ αυτήν την ταινία”. Τότε με πιάνει από το... αφτί και με πάει στην αίθουσα “Ντελίς”, επί της οδού Ιπποκράτους, όπου έκανε τις πρόβες του ο “Θίασος των Νέων”. Εκεί έμαθα πως ο άγνωστος κύριος ωνομάζετο Γ. Ξανθάκης, μεταφραστής θεατρικών έργων από τα γαλλικά. Το ίδιο βράδυ έκανα το ντεμπούτο μου στο “Θέατρο των Νέων” στο Παγκράτι, υποδυόμενος έναν πειρατή. Στο “Θέατρο των Νέων” οι ηθοποιοί ήσαν μερισματούχοι. Έτσι, κάθε Δευτέρα μαζευόντουσαν για την... μοιρασιά. Με φωνάξανε κι εμένα και μου λένε: “Αυτά είναι δικά σου”. Τους κοίταξα έκπληκτος, γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω πώς ήταν δυνατόν να πάρω λεφτά για κάτι, που έκανα από καθαρή ευχαρίστηση.»

 [Η ενότητα ανανεώθηκε σύμφωνα με την τρίτη έκδοση του βιβλίου «Οι πρώτες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου», που μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://protestainies.blogspot.com/p/2025.html]