Γαζιάδης εναντίον Γαζιάδη

Μετά το «Έξω Φτώχεια, η «Νταγκ Φιλμ» θα επικεντρωνόταν αποκλειστικά στις ταινίες επικαιρότητας. Αιτία δεν ήταν μόνο η οικονομική κρίση, που συνέπεσε με το τέλος της πρώτης άνοιξης του ελληνικού κινηματογράφου (1928-1932). Άλλωστε, το Μάρτιο του 1932 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το διάταγμα που μείωνε το φόρο δημοσίων θεαμάτων στο 10% για τις ελληνικές ταινίες. Ειδικά στην περίπτωση της «Νταγκ», ωστόσο, η εξήγηση βρίσκεται και στη διάσπασή της μετά την αποχώρηση των Κώστα και Μιχαήλ Γαζιάδη, οι οποίοι συνέστησαν την «Κοσμοπόλιταν Φιλμ» (αλλιώς «Κοσμοφίλμ») μέσα στη χρονιά.

Οι... αποστάτες έπρεπε να ξεπεράσουν πολλά εμπόδια, την ώρα που η «Νταγκ» απολάμβανε σειρά προνομίων. Χαρακτηριστικά ήταν τα όσα συνέβησαν στην Κέρκυρα τον Αύγουστο του 1932. Από τη μια ο Δημήτρης Γαζιάδης συνταξίδεψε με τον υπουργό ναυτικών Βασιλειάδη – επί του αντιτορπιλικού «Λέων» – μέχρι την Κέρκυρα για να κινηματογραφήσει τις επίσημες εκδηλώσεις προς τιμή του πρίγκιπα της Ουαλίας, που θα επισκεπτόταν το νησί. Κι όταν η ταινία του προβλήθηκε στον «Έσπερο», το Ελεύθερον Βήμα δημοσίευσε ένα υμνητικό κριτικό σημείωμα, κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο για ζουρνάλ:

«Όχι μόνον παρακολουθεί κανείς κατά τρόπον ζωντανόν τας δεξιώσεις, τελετάς, εορτάς που έγιναν, αλλά και έχει μίαν ευκαιρίαν να θαυμάση τας καλλονάς του ωραίου νησιού. Η ταινία ούτω ενδιαφέρει και ως επικαιρότης, καλλιτεχνικώτατα εκτελεσμένη, και ως μέσον διαφημίσεως της ελληνικής ωμορφιάς. Και διά τους δύο λόγους είνε αξία πάσης υποστηρίξεως τόσον από τον ξένον όσον και από τον εγχώριον τουρισμόν. Το ηχητικόν μέρος με την εκτέλεσιν των ελληνικού και αγγλικού ύμνων, τας ζητωκραυγάς, τους διαφόρους θορύβους και κρότους, την μουσικήν εις τας εκτελέσεις των χορών από τας χωρικάς, καθιστούν την ταινίαν ακόμη πιο ζωντανήν».

Από την άλλη, την ίδια περίοδο και στο ίδιο νησί, ο Μιχαήλ Γαζιάδης συναντούσε μόνο εμπόδια. Σχεδίαζε να κινηματογραφήσει τη Λιτανεία που πραγματοποίεται κάθε χρόνο στις 11 Αυγούστου, επέτειο απελευθέρωσης του νησιού από την τουρκική εισβολή του 1716. Ελλείψει ιδίων οικονομικών πόρων, πρότεινε στο δήμο Κέρκυρας να συμμετάσχει στα έξοδα (περίπου 10.000 δρχ.), όμως απάντηση δεν ήρθε ποτέ κι ας ήταν ένα ποσό διαχειρίσμο για τον προϋπολογισμό του δήμου, καθώς είχε καταβάλει αντίστοιχα χρήματα σε οπερετικούς θιάσους που είχαν επισκεφτεί την πόλη, ενώ επιπλέον θα προσδοκούσε μόνο κέρδη από την τουριστική προβολή της περιοχής.

Ο Μιχαήλ Γαζιάδης επανήλθε προτείνοντας την κινηματογράφηση της Λιτανείας που πραγματοποιείται την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου (Λιτανεία του Πρωτοκύριακου, εκείνη τη χρονιά στις 6 του μηνός) σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από τη φοβερή πανώλη του 1673, καθώς επίσης την κινηματογράφηση διαφόρων τοπίων και πολιτιστικών εκδηλώσεων της Κέρκυρας.

Η πρόταση υποβλήθηκε έγκαιρα αυτήν τη φορά (ένα μήνα νωρίτερα) διά του αντιπροσώπου της εταιρίας στο νησί. Ο δήμος έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρον και μάλιστα ψήφισε ένα κονδύλι 3.000 δρχ., όταν όμως το συνολικό κόστος της ταινίας εκτιμήθηκε στις 15 με 17.000 δρχ. Κι ενώ η κινηματογραφική εταιρία συγκέντρωσε το υπόλοιπο ποσό από χορηγίες τουριστικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων του νησιού (ιδίως από τον Αυτόνομο Οργανισμό Αγροτικής Πίστης) με αντάλλαγμα τη δωρεάν διαφήμισή τους μέσω της ταινίας, το σχέδιο σκάλωσε ξανά, αυτήν τη φορά για τυπικούς λόγους που σχετίζονταν με την εγγυητική προκαταβολή του ποσού από το δήμο.

Τον Οκτώβριο του 1933, η «Κοσμόπολιταν» και η «Νταγκ» έριξαν τα γάντια με αφορμή την κινηματογράφηση του αγώνα πάλης του Τζιμ Λόντου με τον Κόλα Κβαριάννυ στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 22 του μηνός. Ο Λόντος ήταν ένα είδος εθνικού ήρωα εκείνη την εποχή, ο κόσμος γέμιζε ασφυκτικά το στάδιο σε κάθε αγώνα του στην Ελλάδα και φυσικά μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον και των κινηματογραφικών εταιριών.

Θεωρητικά, η «Κοσμοπόλιταν» απέκτησε τα επίσημα δικαιώματα κινηματογράφησης, η δε ταινία της προβλήθηκε το ίδιο κιόλας βράδυ στις αίθουσες «Σπλέντιτ» και «Απόλλων». Όμως ο χώρος ήταν ελεύθερα προσβάσιμος σε όλους, ώστε τη δική της ταινία γύρισε και η «Νταγκ», η οποία προβλήθηκε στο «Αττικόν» και το «Πάνθεον». 

 Δεν ξέρουμε ποια από τις δύο εταιρίες βγήκε νικήτρια στο ταμείο, όμως η μεταξύ τους αντιπαράθεση μεταφέρθηκε στις σελίδες των εφημερίδων. Από τη μια η «Νταγκ» ισχυριζόταν ότι ήταν η «μοναδική εν Ελλάδι» εταιρία που είχε «το αποκλειστικόν δικαίωμα της εκμεταλλεύσεώς των [ταινιών του αγώνα] εις όλον τον κόσμον». Από την άλλη, οι κινηματογράφοι «Σπλέντιτ» και «Απόλλων» υποστήριζαν ότι η αντίπαλη ταινία «ελήφθη εξ αποστάσεως 300 μέτρων “λάθρα” και ως τοιαύτη είνε κακότεχνον κατασκεύασμα», γνωστοποιούσαν την υποβολή μήνυσης στην Εισαγγελία Πλημμελειοδικών, ενώ διαφήμιζαν ότι ο Τζιμ Λόντος παρακολούθησε σ’ αυτούς «την μόνη κατ’ έγκρισίν του ληφθείσαν ταινίαν» δημοσιεύοντας χειρόγραφη επιστολή του, που επιβεβαίωνε του λόγου το αληθές.

Την άνοιξη του 1934, οι δυο εταιρίες συγκρούστηκαν εκ νέου, αυτήν τη φορά για την κινηματογράφηση των εκδηλώσεων που θα πραγματοποιούνταν στην Αθήνα για τον εορτασμό της τεσσαρακονταετηρίδας από την απόφαση αναβίωσης των Ολυμπιακών αγώνων. Πρώτη η «Κοσμοπόλιταν Φιλμ» γνωστοποίησε το ενδιαφέρον της στην Ολυμπιακή Επιτροπή με επιστολή στις 20 Μαρτίου. Ως εγγυήσεις για την εξασφάλιση της «απολύτου επιτυχίας από καλλιτεχνικής και σκηνοθετικής άμα απόψεως» προβάλλονταν ο «μοναδικός και ασυναγώνιστος εν Ελλάδι Οπερατέρ» Μιχαήλ Γαζιάδης, όπως και η χρήση «ειδικής υπερευαισθήτου “ΠΑΓΧΡΩΜ” αρνητικής παρθένου ταινίας Λήψεως». Επειδή όμως η Επιτροπή δεν θ’ αποφάσιζε μόνο με καλλιτεχνικά, αλλά και με οικονομικά κίνητρα, η εταιρία πρότεινε την καταβολή «λογικής αποζημιώσεως» για την παράδοση ενός αντιτύπου του φιλμ.

Σχεδόν ένα μήνα μετά, αντίστοιχο ενδιαφέρον επέδειξε και η «Νταγκ». Στην επιστολή της με ημερομηνία 16 Απριλίου, η «Νταγκ» συστηνόταν ως η «αρχαιοτέρα και σοβαροτέρα Ελληνική κινηματογραφική εταιρία εν Ελλάδι» προτάσσοντας την επταετή εργασιακή εμπειρία του Δημήτρη Γαζιάδη στα στούντια της γερμανικής UFA. Επιπλέον, η εταιρία πρότεινε την παραχώρηση στην Επιτροπή του 50% των εισπράξεων από την προβολή της ταινίας σε «κατάλληλον κλειστόν κινηματογράφον», προκαλώντας την άμεση απάντηση της «Κοσμοπόλιταν», η οποία λίγες μέρες μετά (28 Απριλίου) αντιπρότεινε την καταβολή ποσοστού 60% επί του συνόλου των εισπράξεων από την ενοικίαση της ταινίας στους ελληνικούς κινηματογράφους και από τις πωλήσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό!

Αυτό ήταν τρελό έως αυτοκτονικό οικονομικά. Πόσο μεγάλα έσοδα προσδοκούσαν οι δυο εταιρίες ότι θα εισέπρατταν από την προβολή μιας ταινίας με θέμα ένα συνέδριο και άλλες εκδηλώσεις, αντίστοιχες – αλλά και εντυπωσιακότερες – των οποίων είχαν κινηματογραφηθεί πολλές φορές στο παρελθόν;

Τελικά, στις 15 Μαΐου, λίγες μόλις μέρες πριν τις γιορτές, η Ολυμπιακή Επιτροπή έκλεισε συμφωνία προσωπικά με τον επιχειρηματία Κώστα Θεοδωρίδη, ο οποίος εμφανιζόταν ως αντιπρόσωπος και συνεργάτης της «Νταγκ». Οι όροι ήταν: η καταβολή 15.000 δρχ. εντός ενός μήνα για το παραχωρούμενο δικαίωμα της κινηματογράφησης, η υποχρέωση παράδοσης ενός αντιτύπου στην Επιτροπή με αντάλλαγμα την απαγόρευση από την αστυνομία της κινηματογράφησης των γιορτών από τρίτους, όπως και η παράδοση εγγυητικής επιστολής 25.000 δρχ.

Τελικά αποδείχτηκε ότι έγινε πολύς χαμός για το τίποτα! Σε επιστολή του προς την Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων με ημερομηνία 12 Ιουλίου 1934, ο Θεοδωρίδης έκανε έναν απογοητευτικό απολογισμό: τα λειτουργικά έξοδα ανήρθαν σε 81.705 δραχμές (εκ των οποίων οι 24.000 δρχ. μόνο για το φιλμ μήκους 1200μ., 7.500 δρχ. για την αμοιβή τεσσάρων οπερατέρ κλπ.), χωριστά από την υποχρέωση καταβολής των 15.000 δρχ. απλά για την απόκτηση των δικαιωμάτων αλλά και από τα έξοδα για την κατασκευή του αντιτύπου που θα παραδιδόταν στην Επιτροπή, όταν τα έσοδα ήταν μόλις... 32.850 δρχ. (15.435 δρχ από τη «Φοξ-Μούβιτον», 4.800 δρχ. από την UFA, 7.500 δρχ. από τον «Ελληνικό Τουρισμό», 3.000 δρχ. οι εισπράξεις από τις προβολές στον «Έσπερο», 1.500 δρχ. από τις προβολές στην Έκθεση του Ζαππείου και μόλις 750 δρχ. από τον κινηματογράφο «Ζέφυρο»)!

Ο Θεοδωρίδης παρατηρούσε ότι «εκτός των Ούφα και ΦΟΞ-ΜΟΥΒΙΤΟΝ ουδείς έτερος ξένος οίκος ηθέλησε να κρατήση την αποσταλείσαν αυτώ ταινίαν, οι δε κινηματογράφοι της Ελλάδος προσφέρουσιν ελάχιστα, προφασιζόμενοι ότι το γεγονός των άνω εορτών επέρασεν απαρατήρητον, ως εκ τούτου δε δεν είναι διατεθειμένοι να προσφέρωσι πλέον των Δρχ. 100-150 διά την τριήμερον προβολήν της άνω ταινίας εις τα θέατρά των», ενώ είχε παράπονα και από τη στάση των κρατικών φορέων, καθώς «το Υπουργείον Παιδείας καίτοι εφάνη υποστηρίζον την αγοράν ενός αντιτύπου δεν το ενέκρινε, το Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας καίτοι μας υπεσχέθη δεν ηγόρασε αντίτυπον διά την Έκθεσιν του Σικάγου, δεν επραγματοποιήθη η δοθείσα υπόσχεσις του κ. Δημάρχου Αθηναίων ότι θα ηγοράζοντο αντίτυπα διά να σταλώσι εις τας Ολυμπιακάς Επιτροπάς των ξένων Κρατών κλπ.». Υπολόγιζε δε το συνολικό ύψος της ζημίας σε 73.000 δρχ. ζητώντας χρηματική διευκόλυνση από την Επιτροπή.

Από την επιστολογραφία των δύο εταιριών με την Ολυμπιακή Επιτροπή ενδιαφέρον παρουσιάζει κάτι ακόμα. Προφανώς για λόγους εντυπωσιασμού, στα επιστολόχαρτα της «Κοσμοπόλιταν» και της «Νταγκ» απαριθμούνταν ενδεικτικά κάποιες ταινίες από το ενεργητικό αφενός του Μιχαήλ Γαζιάδη ως οπερατέρ και αφετέρου της «Νταγκ Φιλμς» ως παραγωγού εταιρίας, ώστε αποκτούμε μια καλύτερη εικόνα για τις δουλειές τους πέραν της μυθοπλασίας και των ταινιών επικαιρότητας μέχρι το 1934. Συγκρίνοντας τις πληροφορίες αυτές, μαθαίνουμε …

Ø        Κάποιες από τις διαφημιστικές ταινίες που γύρισε ο Μιχαήλ Γαζιάδης ως οπερατέρ της «Νταγκ Φιλμ»:

καπνοβιομ. Παπαστράτου, εριουργία Παπαγεωργίου (Βόλος), καπνοβιομ. Ματσάγκου (Βόλος), πιλοποιία Πουλόπουλου, θαλασσίων έργων ΕΡ.ΘΑ, Ε.Χ.Π. & Λιπασμάτων, σοκολάτα Παυλίδου, ζυθοποιείο Κ. Φιξ, τσιμέντα «Ηρακλής».

Ø     Άλλες διαφημιστικές ταινίες με οπερατέρ το Μιχαήλ Γαζιάδη και απροσδιόριστη την εταιρία παραγωγής:

Ηλεκτρικής Εταιρίας, Αεροπορικής Εκθέσεως, Ελληνικής Εριουργίας, εριουργία Μουρτζούκου, μαιευτήριο «Έλενας Βενιζέλου», Ο.Λ.Π. (Οργανισμός Λιμένως Πειραιά), Α.Σ.Ο. (Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός), Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, Δ.Ε.Ε.Π., μεταξουργία Χρυσαλίδος, Υδροηλ. Γλαύκος, οινοποιητ. Αχάια, Ελληνικού Πυριτιδοποιείου, Ακτοπλοΐα Ελλάδος κλπ.

Ø     Διαφημιστικές ταινίες της «Νταγκ Φιλμ» με απροσδιόριστο το όνομα του οπερατέρ:

κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα (Πειραιάς), Λεβιάθαν, οινοποιεία Καμπά, σωληνοβιομηχανία ΘΕΡΜΙΣ, χαρτοβιομηχανία Αιγίου, Κρόνος, οικοδομ. Άτλας, Ασπιώτη (Κέρκυρα), Α.Λ.Σ., ελαστικά Καίσαρη, Ροδόδερμα, Εθνική Τράπεζα, Εθνική Ατμοπλοΐα κλπ.

Ø     Τουριστικές και εκπαιδευτικές ταινίες της «Νταγκ Φιλμ» με απροσδιόριστο το όνομα του οπερατέρ:

Οι αρχαιότητες της Ελλάδας, Τοπία της Ελλάδας, Καπνός, Σταφίδα, Σιτοπαραγωγή, Εγχείρηση αδένων από το Βορονώφ, πάνω από 100 ζουρνάλ εθνικών γιορτών και γεγονότων κλπ.

Αργότερα, το χάσμα μεταξύ των αδερφών Γαζιάδη γεφυρώθηκε κι έτσι τον Αύγουστο του 1936, ο Μιχάλης κινηματογράφησε τον αγώνα πάλης του Τζιμ Λόντου με τον Ντιναρλή Μεμέτ στο Στάδιο για λογαριασμό της «Νταγκ». Εν τω μεταξύ, σε επιστολόχαρτο της «Νταγκ Φιλμ» τον Απρίλιο του 1938, όταν η εταιρία ζητούσε από την Ολυμπιακή Επιτροπή την καταβολή του συμφωνηθέντος αντιτίμου για την πώληση της ταινίας με θέμα την απόθεση της καρδιάς του Πιερ ντε Κουμπερντέν στην Ολυμπία, παρατίθενται περισσότερες διαφημιστικές ταινίες της «Νταγκ», όπως:

καπνοβιομ. Καραβασίλη, εριουργία Ναούσης Λαναρά, Τηλεφωνική Εταιρία, ξυλοβιομηχανία Σαρίδη, βιομηχανία γάλακτος ΕΒΓΑ, Σιβιτανίδειος σχολή, Υφαντουργική Αθηνών, σανατόριο Πεντέλης, βιομηχ. εμαγέ Κέας, Οργανισμός Σεισμοπαθών Κορίνθου, εργαστήρια Κολυνός, αρωματοποιία Κότυ, ιπποφορβείο Λαζαρίνας, μακαρονοποιία ΑΒΕΖ, λιμενικά έργα Καλαμών, Καβάλας και Θεσσαλονίκης, όλες οι λουτροπόλεις της Ελλάδας, ταινίες για λογιαρασμό των υπουργείων Τύπου, Τουρισμού και Γεωργίας κλπ.