Το στούντιο και η κινηματογραφική παραγωγή του Λιναρδάκη στο Ηράκλειο και του Σπανδάγου στα Χανιά

ΗΡΑΚΛΕΙΟ

Την περίοδο του μεσοπολέμου η πόλη του Ηρακλείου πρωταγωνίστησε μεταξύ όλων των επαρχιακών πόλεων στην παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών χάρη στον Κωνσταντίνο Λιναρδάκη, ιδιοκτήτη των κινηματογράφων «Απόλλων» και «Αλκαζάρ» στο Ηράκλειο, ο οποίος επέδειξε μια εξαιρετικά πλούσια κινηματογραφική δραστηριότητα τοπικού ενδιαφέροντος από τα τέλη του 1928, ενώ οι φιλοδοξίες του έφταναν μέχρι του σημείου να οραματίζεται την Κρήτη στο κέντρο του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Η παραγωγή ηρακλειώτικων ταινιών ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1928, όταν ο επιχειρηματίας έφερε ειδικό μηχάνημα, ενώ παράλληλα σχεδίαζε την ίδρυση στούντιο για το γύρισμα έργων εμπνευσμένων από την ιστορία του νησιού, που θ’ αναδείκνυαν τα κρητικά τοπία. Και ο Λιναρδάκης εξηγούσε το όραμά του:

«[..] Το ζήτημα αυτό είμαι βέβαιος ότι σεις καταλαβαίνετε πόσον μεγίστης σημασίας διά τον τόπον μας είναι και τι αμύθητα κέρδη δύναται να αποκτήση ο τόπος από την εγκατάστασιν, έναρξιν και πρόοδον της μεγάλης αυτής επιχειρήσεως. Αρκεί να σας είπω ότι θα υπάρξουν περιπτώσεις που θα κινητοποιούνται ολόκληροι εκατοντάδες διά να μη είπω χιλιάδες ανθρώπων μισθοδοτουμένων. Αρκεί επίσης να τονίσω ότι αν βοηθηθή υπό των αρμοδίων η προσπάθειά μου –προσπάθεια η οποία μου εστοίχισε ετών ενεργείας και κόπων– ο τόπος θα συγκεντρώση τόσην κίνησιν εις χρήμα όσην αφεύκτως δεν κατωρθοί να συγκεντρώση με εν εκ των καλυτέρων εισοδημάτων του.

Συνεπώς αν θελήσουν οι αρμόδιοι να βοηθήσουν την δημιουργίαν της ιδρύσεως μιας τοιαύτης βιομηχανίας εις την νήσον μας να είναι ακραδάντως πεπεισμένοι ότι ο τόπος θα τοις οφείλη ευγνωμοσύνην διά την μέλλουσαν οικονομικήν ισχύν.

[..] Εντός διετίας μόνον μπορεί να μεταβληθή η οικονομική τύχη της Κρήτης ολοκλήρου. [..] Είναι καθήκον όλων μας. Μην αφήσωμεν την ευκαιρίαν να χαθή. Το χρήμα που θα πίπτη διά μίαν ταινίαν θα μένη εξ ολοκλήρου σχεδόν εις τον τόπον μας».

 

Το παρασκήνιο ήθελε το Λιναρδάκη να είχε προ πολλού ξεκινήσει τις πρώτες προσεγγίσεις με το γενικό διευθυντή των κινηματογραφικών πρακτορείων της Ευρώπης, ο οποίος είδε κάποιες δοκιμαστικές ταινίες του επιχειρηματία και φερόταν να είχε εκπλαγεί τόσο πολύ για τη διαύγειά τους, ώστε λίγο καιρό μετά την επιστροφή του στο Βερολίνο φερόταν να γνωστοποιεί με επιστολή του στο Λιναρδάκη ότι σύντομα θα κατέβαιναν στην Κρήτη δύο κινηματογραφικοί αστέρες, οι οποίοι μάλιστα θα εργάζονταν... αφιλοκερδώς!

Σενάρια υποψήφια για κινηματογράφηση υπήρχαν: ο «Ξωπατέρας» (από την ζωή του θρυλικού αγωνιστή Ιωάννη Μαρκάκη, αλλιώς πατήρ Ιωάσαφ), η «Σοφία Νταμολίν» (εμπνευσμένη από τους «Κρητικούς Γάμους» του Ζαμπελίου) και το «Αρκάδι», τα οποία ετοίμαζε ο διευθυντής της εφημερίδας Ελευθέρα Σκέψις, Ι. Μουρέλλος. Το μόνο που απέμενε ήταν να βρεθεί ο χώρος ανέγερσης των κρητικών στούντιο και της σχολής, όπου θα εκπαιδεύονταν οι υποψήφιοι αστέρες.

Και ενώ κάποιοι φαντάζονταν ότι το Ηράκλειο θα εξελισσόταν σε... ελληνικό Χόλιγουντ, στην πράξη η όποια κινηματογραφική παραγωγή θα περιοριζόταν μόνο σε ζουρνάλ τοπικού ενδιαφέροντος. Ήδη στις 23 Οκτωβρίου 1928 ξεκίνησε στον «Απόλλωνα» η προβολή των πρώτων ταινιών του Λιναρδάκη με πλάνα από την πόλη του Ηρακλείου. Προγραμματίστηκε η κινηματογράφηση αθλητικών επιδείξεων από τους μαθητές των τοπικών εκπαιδευτηρίων, ενώ στις 17 Νοεμβρίου προβλήθηκε μια ταινία με τοπία του Ηρακλείου και την τελετή που είχε πραγματοποιηθεί για τον εορτασμό του αγίου Μηνά, πολιούχου της πόλης. Επίσης, στα τέλη της χρονιάς ο Λιναρδάκης κινηματογράφησε τις εγκαταστάσεις της εταιρίας «Φιλί» στα Χανιά.

Η κινηματογραφική παραγωγή του Λιναρδάκη κορυφώθηκε τους πρώτους μήνες του 1929. Στις 6 Ιανουαρίου κινηματογραφήθηκε η κατάδυση του Σταυρού στο λιμάνι του Ηρακλείου (εορτασμός των Θεοφανίων). Ωστόσο είναι αμφίβολο πόσο πετυχημένο ήταν το αποτέλεσμα, καθώς η λήψη της ταινίας έγινε αρκετά επεισοδιακά. Οι χωροφύλακες δεν επέτρεψαν στον οπερατέρ ν’ ακολουθήσει την πομπή με το αυτοκίνητο, ενώ στο λιμάνι ένα σκάφος του λιμενικού (με μοναδικό επιβάτη έναν υποκελευστή) βρισκόταν μπροστά από την κάμερα εμποδίζοντας τη λήψη της κατάδυσης του σταυρού.

Στις 7 Ιανουαρίου, ο Λιναρδάκης, συνοδευόμενος από τον Ελβετό καθηγητή Πάλλη και το δημοσιογράφο Ζέφ. Λυδία, κινηματογράφησε τη μεγάλη τρικυμία στην παραλία του Κακού Όρους. Σύμφωνα με την περιγραφή εφημερίδας «το θέαμα ήτο υπερόχως θαυμάσιον. Τα τεράστια κύματα που κτυπούσαν μ’ ορμή σε απότομα βράχια, σήκωναν τους αφρούς τους σε ύψος πεντήκοντα μέτρων και σε μερικά σημεία ο αμαξητός δρόμος είχε πλημμυρίσει». Παράλληλα ο Λιναρδάκης κινηματογράφησε «το αυτοκίνητο του γνωστού σπόρτμαν κ. Θεοδ. Καρούζου εξαφανισμένο στις λάσπες κοντά στον Καρτερό ποταμό, ταλαιπωρούμενο στα χαντάκια του δρόμου να περάση και τους προαναφερθέντες εκδρομείς [σ.σ. ο Πάλλης και ο Λυδίας] καταλασπωμένους να εργάζονται να σώσουν το αυτοκίνητο».

Από το φακό του Λιναρδάκη δεν ξέφυγε η άφιξη του τολμηρού αμερικανού θαλασσοπόρου Έντουαρντ Μάιλς στο λιμάνι του Ηρακλείου στις 14 Ιανουαρίου. Μάλιστα, την επομένη της άφιξής του ο Μάιλς οδήγησε το κότερό του λίγο έξω από το λιμάνι, για τις ανάγκες της κινηματογράφησης.

Μετά τη δοκιμαστική προβολή των τριών πιο πάνω ταινιών στον «Απόλλωνα» στις 18 Ιανουαρίου, η εφημερίδα Ελευθέρα Σκέψις σχολίασε την «εξαιρετική φωτογένεια», η οποία οφειλόταν στον «εξαιρετικά καθαρό ουρανό» του Ηρακλείου, «εις τον οποίον οφείλεται και το γεγονός ότι εδώ μπορούμε να βγάζουμε καθαρώτερα φιλμ από την Ευρώπη». Κι όταν λίγες μέρες αργότερα ξεκίνησε η συστηματική προβολή της κατάδυσης του Σταυρού, της άφιξης του αμερικανού θαλασσοπόρου και άλλων ταινιών από την ζωή της πόλης και τις εξοχές του Ηρακλείου, η εφημερίδα Ανόρθωσις αποθέωνε την «ενάργεια» και το «φως» των ταινιών, συγκρίνοντάς τα με «τα φιλμ της Ούφα ή της Φερστ Νασιονάλ, επί παραδείγματι», ώστε «εκτός του ενδιαφέροντός της ως επιχειρήσεως “Κρητικής”, η κινηματογραφική παραγωγή Λιναρδάκη, είνε και τεχνικώς τελεία».

Μια τέταρτη ταινία κατέγραψε το χιόνι στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας, όπου είχε φτάσει το ένα μέτρο. Οι προβολές της ξεκίνησαν στις 28 Ιανουαρίου, ενώ από τις 4 Φεβρουαρίου προβαλλόταν στον «Απόλλωνα» σε καθημερινή βάση μαζί με τις τρεις προηγούμενες.

Στις 5 Φεβρουαρίου, ο Λιναρδάκης οργάνωσε εκδρομή στα χιόνια με τη συμμετοχή πολλών Ηρακλειωτών, οι οποίοι συνέχεια θα έβλεπαν εαυτούς επί της οθόνης.

Στις 17 Μαρτίου, ειδικός οπερατέρ κινηματογράφησε τον αποκριάτικο χορό στον «Απόλλωνα», ενώ την ίδια περίοδο κινηματογραφήθηκε και η μεγάλη τρικυμία στο λιμάνι του Ηρακλείου.

Το Μάρτιο του 1929, ο Ηρακλειώτης επιχειρηματίας σχεδίαζε να γυρίσει και μια ταινία μυθοπλασίας. Ήταν «Ο Κορυδαλλός» του Λεχάρ με τη συμμετοχή των ηθοποιών του θιάσου Βασιλάκη-Αφεντάκη, που εκείνη την περίοδο περιόδευε στο Ηράκλειο, αλλά όλα δείχνουν ότι το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε τελικά. Πάντως ο Λιναρδάκης οραματιζόταν ταινίες με τη συμμετοχή και ξένων πρωταγωνιστών υπό το σκεπτικό «Ποια θα είνε εκείνη η Γερμανίδα, η Γαλλίδα ή Αμερικανίς ηθοποιός που δεν θα δεχθή να παίξη δωρεάν όταν πρόκειται περί έργου ελληνικού;»!

Τον Απρίλιο, το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων χορήγησε στο Λιναρδάκη την άδεια μονοπωλιακής κινηματογράφησης των αρχαιοτήτων της Κρήτης. Άλλωστε στις 10 Φεβρουαρίου 1929 είχε προβληθεί στον «Απόλλωνα ένα φιλμ –μάλλον δικής του παραγωγής– που παρουσίαζε διάφορα μέρη της Κνωσσού.

Μια ακόμα ταινία του Λιναρδάκη αφορούσε τους Β΄ Παγκρήτιους αθλητικούς αγώνες, που πραγματοποιήθηκαν στο γήπεδο Χάνδαξ του Ηρακλείου μεταξύ 10 και 13 Μαΐου. Πρώτη προβολή στον «Απόλλωνα» στις 16.05.

Στις 2 Ιουνίου κινηματογραφήθηκαν οι γυμναστικές επιδείξεις των μαθητών του λυκείου «Ο Κοραής»: αγώνες βόλεϊ, τένις και ποδοσφαίρου. Στη συνέχεια οι μαθητές χόρεψαν τον καστρινό χορό, ενώ η γιορτή ολοκληρώθηκε με τον εθνικό ύμνο.

Στις 24 Ιουνίου 1929, στο θερινό κινηματογράφο «Αλκαζάρ» ξεκίνησε να προβάλλεται «Το Υδραγωγείον των Αστρακών» με τα εγκαίνια του έργου και την τελετή των δοκιμών του υδραγωγείου.

Η εφημερίδα Ελευθέρα Σκέψις περιέγραψε μια «πραγματικά αριστουργηματική» ταινία, που έδινε στον κόσμο της βιοπάλης την ευκαιρία «να εκτιμήση και να ιδή το τόσον αθορύβως συντελεσθέν κολοσιαίον έργον της αναδημιουργίας» του Ηρακλείου. Παράλληλα επαινούσε το «μεγάλο ιδεολόγο και λαμπρό επιχειρηματία» Λιναρδάκη, ο οποίος «μέχρι της ώρας έχει αποθανατίσει τα λιμενικά έργα, τα έργα των Αστρακών, διάφορας τελετάς και πολλά πράγματα τα οποία αποτελούν και θα αποτελέσουν μίαν ημέραν μια πρώτης τάξεως ρεκλάμα για τον τόπον μας σχετικώς με τη βιομηχανία των ξένων», ενώ εξέφραζε την αισιοδοξία ότι με την πάροδο του χρόνου «αι φιλοδοξίαι του να καταστήση τη πόλι μας δεύτερο Χόλλυγουντ θα ευωδοθούν και τότε χαράς τον τόπον μας», αρκεί οι αρχές να υποστήριζαν «υλικώς και ηθικώς» το έργο του.

Δεύτερο δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας σχολίαζε ότι «ο τολμηρός αυτός και αποφασιστικός επιχειρηματίας των δυσκόλων, κατόρθωσε ύστερα από τόσες μεγάλες υλικές και ηθικές θυσίες, να φθάση εις το ευχάριστον αποτέλεσμα, να παρουσιάση την κινηματογραφικήν παραγωγήν του εφάμιλλον και ανωτέραν ακόμη της ευρωπαϊκής»!

Στις 30 Ιουνίου κινηματογραφήθηκαν οι επιδείξεις των γυμναστικών οργανώσεων στο «Αλκαζάρ»: αγώνες ελληνορωμαϊκής πάλης και πυγμαχίας με προπονητή τον Άτλας (πρωταθλητή Ευρώπης), τένις και βόλεϊ. Η ταινία προβλήθηκε στο «Αλκαζάρ» τουλάχιστον στις 3 Ιουλίου μαζί με εκείνη των Β΄ Παγκρήτειων, των γυμναστικών επιδείξεων του λυκείου «Ο Κοραής» και αγώνων από τη Θεσσαλονίκη.

Από τις 11 Αυγούστου προβαλλόταν στο «Αλκαζάρ» και μια ταινία «Σχολής Οικοκυρικής Μορφώσεως Σίγγερ». Η προβολή της σχετιζόταν με την λειτουργία της σχολής Σίγγερ στο Ηράκλειο (μεταξύ 17 Ιουλίου και 15 Αυγούστου) και πιθανότατα ήταν μια από τις «εγχώριες παραγωγές» του Λιναρδάκη. Εξάλλου, μια αντίστοιχη ταινία με τις μαθήτριες της σχολής λήφθηκε –άγνωστο όμως από ποιον– και στα Χανιά, όπου παράρτημα της Σίγγερ λειτουργούσε από τις αρχές Αυγούστου, και αργότερα προβλήθηκε στον κινηματογράφο «Σπλέντιτ» της πόλης.

Τα όνειρα του Λιναρδάκη έφταναν μέχρι την κινηματογράφηση των μεγάλων σταρ του Χόλιγουντ, Μαίρη Πίκφορδ και Ντάγκλας Φαίρμπανκς, όταν αυτοί επισκέφτηκαν την Ελλάδα το φθινόπωρο του 1929, εφόσον η Κρήτη θα ήταν ένας από τους σταθμούς του ταξιδιού τους με τελικό προορισμό την Αίγυπτο. Παρ’ όλες όμως τις προσπάθειες της ιδιοκτησίας του «Απόλλωνα», οι δυο ηθοποιοί δεν ταξίδεψαν μέχρι το Ηράκλειο.

Με κάθε επιφύλαξη, στη διετία 1929-1930 ανάγεται και μια ταινία του Λιναρδάκη από την υποδοχή του Βενιζέλου στο Ηράκλειο, χωρίς όμως να μπορεί επακριβώς να προσδιοριστεί χρονικά. Η ταινία αυτή επαναπροβλήθηκε στον «Απόλλωνα» τον Απρίλιο του 1936 –έτσι άλλωστε είναι γνωστή η ύπαρξή της– μετά το θάνατο και την κηδεία του πολιτικού άνδρα, που αγαπήθηκε από τους Κρητικούς όσο κανείς άλλος.

Το καλοκαίρι του 1930, το στούντιο που τόσους μήνες ονειρεύοταν ο Λιναρδάκης, βρήκε τελικά στέγη στον ανακαινισθέντα κινηματογράφο «Αλκαζάρ». Σύμφωνα δε με τον Αχιλλέα Μαδρά, που εκείνη την περίοδο παρουσίαζε στο Ηράκλειο τη «Μαρία Πενταγιώτισσα», ήταν το καλύτερο απ’ όλα τα υπάρχοντα ελληνικά στούντιο! Ο καθαρός ελληνικός ουρανός με τη συνήθη ηλιοφάνειά του μαζί με τα πολλά μνημεία και τις τοποθεσίες της Κρήτης, που μπορούσαν να εμπνεύσουν σειρά ιστορικών έργων από τη μινωϊκή εποχή μέχρι τα χρόνια των Σαρακηνών, των Βυζαντινών και των Ενετών, αποτελούσαν εγγύηση για την προθυμία των ξένων κινηματογραφικών οίκων να κατέβουν στην Κρήτη, σύμφωνα με την εφημερίδα Ανόρθωσις, που βιάστηκε να προβλέψει:

«[..] Διότι φαντάζεσθε τι θα γίνη μεθαύριο που καθώς ξέρουμε θετικά σκέπτονται να το χρησιμοποιήσουν αι κινηματογραφικαί εταιρείαι και ιδίως αι Γερμανικαί. Δεν θα χαρή μόνον ο τόπος κίνησι πρωτότυπη και εξαιρετική, αλλά θα χαρή και χρήμα. [..] Και μπορείτε να καταλάβετε τι θα πη εάν αύριον στο Κάστρο, δούμε αίφνης την Μπίλλυ Ντωβ ή την Μαίρη Άστορ, τον Ντούγκλας Φαίρμπανκ ή τον Ραμόν Νοβάρρο. Οι κοσμικοί κύκλοι θα αναστατωθούν και πολλές καρδιές θα κάμουν τικ-τακ. Μαζί μ’ αυτά όμως θα εξυπηρετηθή και το πνεύμα του τουρισμού εις το καθαρώς οικονομικόν και βιομηχανικόν του σημείον. Ώστε το στούντιο “Αλκαζάρ” δεν είναι απλή φαντασιοπληξία. Είναι σταθμός πραγματικής προόδου [..]».

 

Άραγε με το «στούντιο Αλκαζάρ» συνδεόταν η είδηση, που αλιεύεται μόνο σε κρητική εφημερίδα τον Απρίλιο του 1930, περί επικείμενης λήψης κινηματογραφικής ταινίας στο χωριό Κράσι του Ηρακλείου και στο «τσούλι μνήμα» στη βάση ενός δραματικού έργου της Γαλάτειας Καζαντζάκη με πρωταγωνίστρια τη Μαρίκα Κοτοπούλη και με τη συμμετοχή του θιάσου της Ελευθέρας Σκηνής;

Από κει και πέρα, πολύ σημαντική ήταν μια σειρά ηρακλειώτικων ζουρνάλ, που εστίαζαν σε γεωργικοκτηνοτροφικά θέματα. Για παράδειγμα, το Μάιο του 1930 ο κινηματογράφος «Απόλλων» του Ηρακλείου πρόβαλε μια ταινία «εγχωρίου παραγωγής» σχετικά με τον τρόπο εκτροφής των ορνίθων, των κουνελιών και των μελισσών από το γεωπόνο του Γεωργικού Επιμελητηρίου Ηρακλείου, Βαλλιάνο.

Την ίδια περίοδο, το Ταμείο Προνοίας Ελαιοπαραγωγής του Ηρακλείου εκπόνησε μια ταινία γύρω από την καλλιέργεια της ελιάς και την καταπολέμηση του δάκου. Εκτιμάται ότι παρουσίαζε την εργασία του ψεκασμού των ελαιοδέντρων, την παρασκευή των δακοκτόνων, τους ελαιώνες της Μεσσαράς, το κλάδεμα των ελιών από ειδικά συνεργεία ελαιοκλαδευτών κλπ. και ήταν η μία από τις δύο ταινίες, που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του πρώτου Παγκρήτιου Γεωργικού Συνεδρίου στο Ρέθυμνο τον Αύγουστο του 1933.

Παραγωγής 1930 ήταν και μια δίπρακτη ταινία, που παρουσίαζε την αποστολή των σταφυλιών Αρχανών στην Ευρώπη μέσα σε σκαφιδωτά κιβώτια, την κοπή των σταφυλιών, τη συσκευασία τους από ειδικούς Γάλλους συσκευαστές και ντόπια συνεργεία, τη μεταφορά τους στο λιμάνι, την τοποθέτησή τους στο ατμόπλοιο κλπ., ενώ τον Αύγουστο του 1931, ο οργανισμός οινοποιείων του Ηρακλείου προγραμμάτισε την κινηματογράφηση των οινοποιητικών εργασιών των μελών του, με σκοπό την εκπαίδευση των παραγωγών.

Στις 13 Οκτωβρίου 1930, μαζί με την ταινία της συσκευασίας σταφυλιών προβλήθηκε στον «Απόλλωνα» ένα ζουρνάλ με τις γιορτές της εκατονταετηρίδας στο Ηράκλειο, τον κατάπλου του ελληνικού στόλου στην πόλη και εν συνεχεία τον απόπλου του.

Γεγονός είναι ότι η έντονη κινηματογραφική δραστηριότητα του Λιναρδάκη όχι απλά δεν πήρε ώθηση από τη δημιουργία του στούντιο, αλλά μάλλον περιορίστηκε –ή τέλος πάντων αυτό προκύπτει από τα αρχεία των τοπικών εφημερίδων. Έχουν επιβεβαιωθεί μόλις τέσσερις ταινίες του Κωνσταντίνου Λιναρδάκη τα επόμενα χρόνια: η κηδεία του μητροπολίτη Κρήτης, Τίτου Ζωγραφίδη, στις 27 Απριλίου 1933· το φιλμ των εγκαινίων του Αντιφυματικού Σανατορίου του Εμμανουήλ Μανδαλενάκη στα Σπήλια του Ηρακλείου στις 28 Ιουνίου 1936· τις καταστροφές στο Ηράκλειο κατά τη νεροποντή της 17ης Οκτωβρίου πρόβαλε ο κινηματογράφος «Μινώα» (ιδιοκτησίας Λιναρδάκη) από τις 30.10.1937· στις 26 Ιουνίου 1938 η «Κρέτα Φιλμ» του Λιναρδάκη κινηματογράφησε την εκδρομή των Επαγγελματικών και Βιοτεχνικών Οργανώσεων Ηρακλείου στη Μονή Αγκαράθου, όπου τελέστηκε αρχιερατικό μνημόσυνο υπέρ του αοιδίμου πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Κύριλλου Λούκαρη (1572-1638).

 

ΧΑΝΙΑ

Όταν το καλοκαίρι του 1930 έγινε γνωστή η σύσταση του «στούντιο Αλκαζάρ», η χανιώτικη εφημερίδα Ηχώ της Κρήτης καυτηρίασε τα εξαιρετικά φιλόδοξα σχέδια του ηρακλειώτη επιχειρηματία σημειώνοντας ότι «Ο κ. Λιναρδάκης απεφάσισε να δώση διέξοδο και στην τέτοια τάση των... Κρητικών χωρίς ν’ ακούη τους Κριτικούς». Η αλήθεια πάντως είναι ότι αντίστοιχα φιλόδοξα σχέδια είχε γνωστοποιήσει το προηγούμενο διάστημα κι ένας επιχειρηματίας των Χανίων, ο ιδιοκτήτης του κινηματογράφου «Ιδαίον Άντρον», Χ. Σπανδάγος.

Μάλιστα ο Σπανδάγος είχε παρουσιάσει μια ταινία δικής του παραγωγής, πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι ο Λιναρδάκης στο Ηράκλειο. Πιο συγκεκριμένα, το 1925 ο χανιώτης επιχειρηματίας έφερε κινηματογραφικό μηχάνημα και κατέγραψε την τελετή της 25ης Μαρτίου στην πόλη με την παρέλαση των επισήμων στην πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως επίσης τη διέλευση των επισήμων, των προσκόπων, του στρατού και των σχολείων από την οδό Ποτιέ. Υπό τον τίτιλο «Πανόραμα των Χανίων», η ταινία ξεκίνησε να προβάλλεται στον κινηματογράφο του Χ. Σπανδάγου στα Χανιά στις 7 Απριλίου 1925.

Έκτοτε όμως δεν υπήρξε άμεση συνέχεια. Μόλις το Μάρτιο του 1929 (και συγκεκριμένα από τις 21.03) το «Ιδαίον Άντρον» θα παρουσίαζε μια ταινία τοπικού ενδιαφέροντος με την προβολή των καλλιστείων για την ανάδειξη της «Μις Χανιά 1929», που είχαν πραγματοποιηθεί στην αίθουσα «Χρυσοστόμου» της πόλης το βράδυ της 9ης Μαρτίου. Όμως δεν είναι γνωστό ποιος έκανε την κινηματογράφηση. Θεωρητικά, αυτή θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί από το Λιναρδάκη, ο οποίος άλλωστε λίγους μήνες νωρίτερα είχε κινηματογραφήσει τις εγκαταστάσεις του χανιώτικου εργοστασίου τσιγάρων «Φιλί».

Η μεγάλη αλλαγή φάνηκε να έρχεται τον Αύγουστο του 1929, όταν ο υιός Σπανδάγος απέκτησε δική του κινηματογραφική μηχανή, υποσχόμενος «μεγάλες εκπλήξεις» για το μέλλον. Ήδη τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς χανιώτικη εφημερίδα ανακοίνωνε: «Ο Χαρίλαος Σπανδάγος ετοιμάζει το πρώτο του φιλμ, εντοπίας υποθέσεως. Ζητεί τα πρόσωπα που θα υποδυθούν τους διαφόρους ρόλους. Όσοι και όσες θέλουν να ανέλθουν εις το στερέωμα της Οθόνης, ας επισκεφθούν τον νεαρόν επιχειρηματίαν διά να δοκιμάσουν κατά πρώτον την φωτογένειάν των».

Δεν έλλειψαν, όπως και στο Ηράκλειο, οι παρομοιώσεις των Χανίων με το... Χόλιγουντ, όμως αρκετά δημοσιεύματα είχαν μια χιουμοριστική προσέγγιση. Για παράδειγμα, ο Κήρυξ σχολίαζε: «Τα Χανιά μας [..] δεν ήτο δυνατόν να υστερήσουν. Εζήλευσαν δόξαν Μιλάνου διά το Μουσικόν του θέατρον «Σκάλα» και δόξα Χολλιγούνδης διά το Κινηματογραφικόν της εργοστάσιον [..] διά της ιδρύσεως τριών θεάτρων συγχρόνως και ενός κινηματογραφικού εργοστασίου προς κατασκευήν Ταινιών εγχωρίου παραγωγής με σκηνοθέτην τον Χαρίλαον του Ιδαίου Άντρου [..]».

Ιδιαίτερα στοχευμένα καυστικό ήταν ένα άλλο χρονογράφημα, που δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα:

«- Ώστε λοιπόν ο υιός Σπανδάγος τόβαλε για καλά στο νου του να τραμπικάρη στα Χανιά Κινηματογραφικά έργα, και μάλιστα Κρητικής υποθέσεως;

- Και γιατί όχι, φίλε μου, αφού έχει τέτοιο κοινωνικόν υλικόν, προθυμότατον να τον συντρέξη. Πρέπει ν’ αφήση ανεκμετάλλευτον την τοιαύτην πρωθυμίαν; Πού ξέρεις μια μέρα αν και τα Χανιά δεν θα εξελιχθούν εις πρώτης τάξεως Κέντρον Κινηματογραφικών ταινιών;

- Μα πού στηρίζεις την τόσην σου αισιοδοξίαν περί επιτυχίας των προσπαθειών του Χαριλάου;

- Φαίνεται φίλε μου, ότι δεν παρακολουθείς τας «αλλεπαλλήλους συνεντεύξεις, που έχει καθ’ εκάστην με πάσης τάξεως Κυρίας, Δεσποινίδας, και νέους και δι’ αυτό είσαι τόσον επιφυλακτικός. Εγώ όμως σου λέγω ότι η επιτυχία είναι απολύτως εξησφαλισμένη, κατόπιν μάλιστα της συμμετοχής του εκλεκτωτέρου μέλους των Δημοσιογράφων... Χανίων, του οποίου την συμμετοχήν ανήγγειλεν εσπερινή Συνάδελφος.

- ... Α! Μάλιστα. Είμεθα τώρα απολύτως σύμφωνοι, ουδεμία αμφιβολία!».

 

Τελικά, όμως, και κινηματογραφική μυθοπλασία δεν παρουσίασε ο υιός Σπανδάγος και πολύ μικρότερος –σε σύγκριση με την παραγωγή του Λιναρδάκη– ήταν ο αριθμός των χανιώτικων ζουρνάλ, όπως τουλάχιστον διαφημίστηκαν στον τοπικό τύπο: στις 17 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Κήπο Χανίων προβλήθηκαν «Τα Χανιά μας», δυο μήνες αργότερα στο «Ιδαίον Άντρον» προβλήθηκε ένα ζουρνάλ με τον ελληνικό στόλο που ήταν σταθμευμένος στη Σούδα, στις 18 Ιανουαρίου 1930 η εκλογή της «Μις Χανιά» (Ελένη Βουλγαρίδου) κινηματογραφήθηκε από τον υιό Σπανδάγου, ενώ λίγες μέρες αργότερα κινηματογραφήθηκε η εκδρομή Χανιωτών στο Ασκύφου.

Ωστόσο, η πιο σημαντική ταινία του υιού Σπανδάγου ήταν αναμφίβολα η κινηματογράφηση της εκδρομής του Ελευθερίου Βενιζέλου στα Χανιά το Πάσχα του 1930. Η κάμερα κατέγραψε μεταξύ άλλων: το γιορτινό γεύμα στο Σέλινο, μια ανθρώπινη στιγμή στα Τοπόλια, όπου η κάμερα τράβηξε πλάνα από την ώρα που ο Βενιζέλος άρχισε το τραγούδι μέχρι «της στιγμής που το έργον του κ. Καστάνη, με τους Κρητικούς του χορούς, με τα ριζίτικα τραγούδια, με τσι Καστρινές κοντιλιές, με τους πυροβολισμούς και τους συναγερμούς του σαλπιγκτού, είχε κατασυγκινήσει τους παρισταμένους, από του Πρωθυπουργού μέχρι του τελευταίου παιδιού, που από μακράν μας παρακολουθούσε» κατά την περιγραφή του παρόντα δημοσιογράφου της εφημερίδας Παρατηρητής των Χανίων, ενώ αργότερα ο Σπανδάγος κινηματογράφησε και τα πρώτα μαθήματα κρητικού χορού της λαίδης Κρόσφιλ, που μαζί με το σύζυγό της και πολλούς άλλους συνόδευαν το Βενιζέλο στην ιδιαίτερη πατρίδα του.

Το 1933, εφημερίδες των Χανίων δημοσίευσαν την αγγελία ενός Γενικού Κινηματογραφικού και Διαφημιστικού Γραφείου με επωνυμία «Κρήτη Φιλμ», ιδιοκτησίας Στέφανου Ι. Μαυράκη, που εκτός των άλλων διαφήμιζε τη «λήψη και εμφάνιση ταινιών, διαφόρων ζουρνάλ, διαφημιστικών ταινιών, ποδοσφαιρικών ματς, τελετών κλπ», όμως δεν έχει εντοπιστεί κάποια προβληθείσα ταινία της συγκεκριμένης εταιρίας.

* Σχετικά με την κινηματογραφική παραγωγή σε άλλα επαρχιακά μέρη της Ελλάδας την περίοδο του μεσοπολέμου, διαβάστε εδώ: https://protestainies.blogspot.com/2016/02/blog-post_50.html

[Η ανάρτηση ενημερώθηκε σύμφωνα με την τρίτη έκδοση του βιβλίου «Οι πρώτες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου», που μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://protestainies.blogspot.com/p/2025.html]