Οι Βαλκανικοί πόλεμοι στον κινηματογράφο

Όταν τον Οκτώβριο του 1912 ξέσπασε ο πρώτος βαλκανικός πόλεμος (30.09.1912 - 30.05.1913), πολλές κινηματογραφικές εταιρίες από διάφορες χώρες έσπευσαν να στείλουν οπερατέρ στις εμπόλεμες ζώνες.

Η πρώτη πολεμική ταινία προβλήθηκε στον κινηματογράφο Εμπέογλου στις 22 Οκτωβρίου 1912 και αφορούσε ένα επεισόδιο στα σύνορα του Μαυροβουνίου.

Στον κατάλογο Πατέ αναφέρονται 10 ταινίες με γενικό τίτλο «Guerre des Balkans». Η πρώτη ταινία της σειράς προβλήθηκε στον παρισινό κινη­ματογράφο «Omnia Pathé» μεταξύ 22 και 28.11, ωστόσο το «Αττικόν» την πρόβαλε το τριήμερο 3 έως 5 Νοεμβρίου (ή 16-18.11 σύμφωνα με το γρηγοριανό ημερολόγιο), δηλαδή η πρώτη τουλάχιστον σειρά προβλήθηκε στην Ελλάδα πριν τη Γαλλία. Του ίδιου κινηματογραφικού οίκου, αλλά εκτός της πιο πάνω σειράς, ήταν η ταινία «Βομβαρδισμός και κατάληψη των Ιωαννίνων από τους Έλληνες», μήκους 155 μ. Πρώτη προβολή στην Ελλάδα: κινηματογράφος «Αττικόν», 15(/28).04.1913.

Στο πλευρό του ελληνικού στρατού βρέθηκε εξ αρχής και κατ’ αποκλειστικότητα η γαλλική «Γκωμόν». Τον πρώτο μήνα του πολέμου, ο μη κατονομαζόμενος συνεργάτης της εταιρίας κατέγραψε πλάνα με αιχμαλώτους και με τη διάβαση του στρατού από εγκαταλειφθέντες τουρκικούς σταθμούς.  

Δημοσίευμα ισχυριζόταν ότι η «Γκωμόν» είχε καταβάλει το απίστευτο ποσό των 75.000 φράγκων για να κινηματογραφήσει τον ελληνικό στόλο στα Δαρδανέλια πληρώνοντας μάλιστα και τα καύσιμα για τις κινήσεις των πολεμικών σκαφών, όπως και για την τορπίλη, που εκσφενδονίστηκε απλά για να καταγραφεί από την κάμερα!

Ταινίες από τα ελληνικά πεδία των μαχών –ή «νέες εικόνες από τη Νέα Ελλάδα»– χωρίς περεταίρω διευκρινίσεις προβλήθηκαν στο «Αττικόν» στις 08.12.1912. Επίσης, η πτήση του Μουτούση πάνω από τα Ιωάννινα και εικόνες από το φρούριο της Πρέβεζας προβλήθηκαν στον κινηματογράφο «Κυβέλης» από τις 24 Δεκεμβρίου.

Ναυτικές πολεμικές ταινίες, ληφθείσες «κατ’ εντολήν του υπουργείου των Ναυτικών πα­ρ΄ ειδικού απεσταλμένου», διαφήμιζε το «Πανελλήνιον» το Δεκέμβριο του 1912, ενώ μια «νέα σειρά ελληνι­κών πολεμικών ταινιών» με το Βενιζέλο ν’ αποχαιρετά τους γιους του στο σιδηροδρομικό σταθμό Λαρίσης μεταβαίνοντας στον πόλεμο διαφήμιζε ο κινηματογράφος «Κυβέλης» τον Ιανουάριο του 1913. Δεν γνωρίζουμε όμως τα ονόματα των οπερατέρ.

Αγγλική εταιρία παρουσίασε ταινίες με ελληνικές επιγραφές, ειδικά προορισμένες για το ελληνικό κοινό, όπως μια ταινία 600 μ. με εικόνες από το στρατό της Μακεδονίας και μια δεύτερη με την είσοδο του βασιλιά και του διαδόχου στη Θεσσαλονίκη.

Μια «έξοχος» ταινία του ελληνοτουρκικού πολέμου περιλάμβανε τις παρακάτω σκηνές:

1) Πριν τον πόλεμο, Κρήτες βουλευτές διευθύνονται να εισέλθουν στην ελληνική Βουλή, 2) Εθνοφρουροί φυλάσσουν τη σιδηροδρομική γραμμή και τις γέφυρες του σιδηρόδρομου Λαρίσης, 3) Άφιξη της πριγκίπισσας Αλίκης στην Ήπειρο, 4) Μεταφορά τραυματιών της μάχης των Σερβίων, 5) Το σύνταγμα των Κρητών σε πορεία προς τα Ιωάννινα, 6) Η μόνη πυροβολαρχία που υπήρχε στην Ήπειρο κατά την έναρξη του πολέμου, 7) Το φρούριο των Πέντε Πηγαδιών, 8) Ο βασιλιάς με την ακολουθία του διέρχεται τα παλιά σύνορα και εισέρχεται στις κατακτημένες χώρες, 9) Συμπλοκή ελληνικών και τουρκικών προφυλακών, 10) Από τη μάχη του Σαρανταπόρου 1000 Τούρκοι αιχμάλωτοι αποστέλλονται στην Ελλάδα συνοδεία του ελληνικού στρατού κλπ.

Ήταν άραγε αυτή η ταινία που συγκίνησε τους Ηρακλειώτες παρακολουθώντας την παρέλαση κρητικών ανταρτικών σωμάτων, μεταξύ των οποίων και «ο ωραίος πολεμιστής οπλαρχηγός Ι. Μακράκης, τον οποίον το κοινόν δέχεται με ένα πένθιμον ψύθιρον και με αναφωνήσεις λύπης διά την απώλειαν του ωραίου και γενναίου ανδρός, ο οποίος ετίμησε το Κρητικόν όνομα εις τα Μακεδονικά πεδία»;

Όταν τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1913 οι πρώην σύμμαχοι συγκρούστηκαν μεταξύ τους (δεύτερος βαλκανικός πόλεμος), ανανεώθηκε το ενδιαφέρον των κινηματογραφιστών. Στα Βαλκάνια ξαναβρέθηκε ο Φρέντερικ Βίλιερς, ο οποίος ως υπεύθυνος της Κινεμακόλορ ανέλαβε την κινηματογράφηση των μαχών μετά από άδεια –και για λογαριασμό– του βασιλιά της Βουλγαρί­ας, Φερδινάνδου, παρουσιάζοντας μεταξύ άλλων το βομβαρδισμό και την κατάληψη του οχυρού στο Πόρτο Λάγος από τον ελληνικό στρατό και σκηνές από τη μάχη του Κιλκίς.

Επίσημα για λογαριασμό της Ελλάδας ο ελληνοβουλγαρικός πόλεμος καλύφθηκε από τη γερμανική «Express Films co.» του Robert Schwobthaler, ενώ το Δεκέμβριο του 1913 στο «Πολυθέαμα» προβάλλονταν «νέαι ταινίαι εκ του Ελληνοβουλγαρικού πολέμου», που είχαν ληφθεί από κάποια «Κινηματογραφική Εταιρεία Αθηνών».

Επίσης, αξίζει να καταγραφεί και η «εθνική κινηματογραφική παράσταση», που ξεκίνησε να προβάλλε­ται στο Eden Casino της Αλεξάνδρειας από τις 28.11/11.12 1913, αποτελούμενη από τρία μέρη:

μέρος α΄: «Οι πρώτοι Έλληνες τραυματίαι» (μήκους 200 μέτρων). «Τα λάφυρα» (200 μ.).

μέρος β΄: «Μετά τον θρίαμβον η επάνοδος του Βασιλέως εις Αθήνας» (400 μ.). «Ας τα βλέπη η Ευρώπη» (1100 μ.)

μέρος γ΄: «Η υποδοχή της Σιδηράς Μεραρχίας» (500 μ.) κάποιας «Εθνικής Κινηματογραφικής Εταιρίας».

Οι ταινίες των βαλκανικών πολέμων αποτέλεσαν αντικείμενο διδασκαλίας στη σχολή Δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου της Κολούμπια! Κάποια ή κάποιες από αυτές προβλήθηκαν στους σπουδαστές, από τους οποίους στη συνέχεια ζητήθηκε να γράψουν ιστορίες σα να είχαν υπάρξει αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων που παρακολούθησαν. Η ιδέα ανήκε στο διευθυντή της σχολής, δρ. Τάλκοτ Ουίλιαμς, ο οποίος εκτιμούσε ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο διευκολυνόταν «η πρακτική εξάσκηση των σπουδαστών στο ρεπορτάζ πραγματικών γεγονότων, ενώ παράλληλα οι καθηγητές μπορούν να γνωρίζουν πόσο ακριβής και λεπτομερής δουλειά έγινε»!

ΟΛΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΕ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ

Στις 24 Ιανουαρίου 1914, στην κινηματογραφική αίθουσα του Κήπου του Λευκού Πύργου στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε να προβάλλεται η «Πολεμική εφημερίς 1912-1913», συνολικού μήκους 4.000 μέτρων, που παρουσίαζε τις εξελίξεις κυρίως στο ελληνικό μέτωπο καθ’ όλη τη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου συν λίγες σκηνές από τα υπόλοιπα πολεμικά μέτωπα, καθώς και τις ταινίες της κηδείας του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και της ενθρόνισης του διαδόχου του.

Οι διαφημιστικές καταχωρήσεις στις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης ανέφεραν αναλυτικά τους τίτλους των περιεχομένων της μεγάλης αυτής ταινίας:

Η Ελλάς εξοπλίζεται με τ’ άλλα Βαλκάνια. - Άφιξη Κρητών βουλευτών στην ελληνική Βουλή. - Άφιξη κληρωτών. - Η ευλογία των Σημαιών. -  Καθ’ οδόν προς τα σύνορα. - Αεροπλάνο έτοιμο προς αναχώρηση. - Επιταγμένα ατμόπλοια φέροντα στρατό. - Εθελοντές Κρήτες αναχωρούν για τη Μακεδονία. - Στρατός ενθουσιασμένος αναχωρεί στο πεδίο της μάχης εξ Αθηνών. - Ελασσώνα, πρώτη πόλη τουρκική [που] δέχεται τον ελληνικό στρατό. - Τραυματίες μάχης Σερβίων μεταφερόμενοι. - Η βασίλισσα της Ελλάδας με την πριγκίπισσα Βοναπάρτη επισκέπτονται τους τραυματίες. - Ο Βενιζέλος αποχαιρετά τους γιούς του στρατιώτες για τον πόλεμο. - Η πριγκίπισσα Ελένη και ο Ερυθρός Σταυρός. - Χωρικοί στον Σταθμό. - Ελληνικό στράτευμα προχωρά εναντίον των Τούρκων. - Αεροπλάνο [του] καπετάν Μουτούση. - Θριαμβευτική είσοδος του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη. - Λαός παριστάμενος στο αλησμόνητο θέαμα. - Ο βασιλιάς. Θωρηκτά εντός της Θεσσαλονίκης. - Αιχμάλωτοι μεταφερόμενοι στον Πειραιά. - Διάφορα του πολέμου. - Νικηθέντες Τούρκοι εγκαταλείπουν τη Θεσσαλονίκη. - Ήπειρος. - Παλαιά γέφυρα Άρτας ενώνουσα Ελλάδα με Τουρκία. - Ελληνικός στρατός προχωρεί. - Πρόοδος ελληνικού πυροβολικού. - Ανταποκριτές εφημερίδων. - Οπτικός τηλέγραφος. - Πέντε Πηγάδια. Το φρούριο Πέντε Πηγαδιών καταλαμβανόμενο υπό του ελληνικού στρατού. - Ελληνική σημαία κυματίζει στο φρούριο. - Ιππικό επί του πυρός του εχθρού. - Μάχες εκ του συστάδην. - Κρητικός στρατός και τα κατορθώματά του. - Το Πυροβολικό μας χτυπά 75 μέτρα ύψος. - Κατάληψη των πρώτων προχωμάτων των Ιωαννίνων. - Πτώση Πρέβεζας, καταλαμβάνεται υπό του ελληνικού στρατού, ένδοξη η ελληνική σημαία κυματίζει επί της Πρεβέζης, οι οδοί όλο ελληνικά χρώματα. - Ιωάννινα. - Έφοδοι κατά του Μπιζανίου. - Καταστροφή χωριών από τους Τούρκους. - Ολύσιμο (;) στο πεδίο της μάχης. - Στρατηγός Σαπουντζάκης. - Μιναρές τουρκικός πίπτει με μια οβίδα. - Σαραντάπορο. - Η Ελλάς εξακολουθεί τον πόλεμο. Ο Καπετάν Φουρτούνας και τα παλικάρια του. - Επιθεώρηση τάγματος εθελοντών. - Πόλεμος μετά του εχθρού. - Μάχες Σέρβων εναντίον των Τούρκων. - Μάχες Βουλγάρων [και] Τούρκων. - Αιχμάλωτοι Τούρκοι στη Σόφια. - Στο τουρκικό στρατόπεδο. - Ο Αβδουλάχ πασάς και το επιτελείο του. - Μάχες Μαυροβουνίων. - Ο Νικήτας, βασιλιάς Μαυροβουνίου, με τους τραυματίες. - Στην Αλβανία, η λίμνη της Σκόδρας. - Ολόκληρος ο ελληνικός στόλος εντός του κόλπου της Θεσσαλονίκης. - Ο «Αβέρωφ».

Μεταφορά της σορού της Α. Μ. του βασιλιά Γεώργιου από τη Θεσσαλονίκη στον Πειραιά συνοδευόμενη απ’ όλα τα πολεμικά των ξένων δυνάμεων. Άφιξη της «Αμφιτρίτης» στον Πειραιά. - Άφιξη στην Αθήνα εντός της Μητροπόλεως. - Η μεγαλοπρεπής κηδεία της Α. Μ. του βασιλιά στην Αθήνα από τη Μητρόπολη διά των οδών Ερμού και Σταδίου στον σταθμό.

Η ενθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου.

 [Η ανάρτηση ενημερώθηκε σύμφωνα με την τρίτη έκδοση του βιβλίου «Οι πρώτες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου», που μπορείτε να διαβάσετε εδώ: protestainies.blogspot.com/p/2025.html]