Ζουρνάλ και άλλα του 1938

Η πιο ενδιαφέρουσα ελληνική ταινία του 1938 ήταν η κινηματογράφηση από τον Αναστάσιο Μελετόπουλο της παράστασης της τραγωδίας «Ηλέκτρα» στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου στις 11 Σεπτεμβρίου. Αυτή ήταν η πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος στην Επίδαυρο μετά από πολλούς αιώνες. Η σκηνοθεσία του θεατρικού έργου έγινε από το Δημήτρη Ροντήρη και έπαιξαν οι ηθοποιοί Κατίνα Παξινού (στο ρόλο της Κλυταιμνήστρας), Ελένη Παπαδάκη (Ηλέκτρα), Θάνος Κωτσόπουλος (Ορέστης), Βάσω Μανωλίδου (Χρυσόθεμις), Νικόλαος Ροζάν (παιδαγωγός) κ.ά. Σύμφωνα με δημοσίευμα, αντίγραφα της ταινίας στάλθηκαν σε Ευρώπη και Αμερική, ενώ μια κόπια ζήτησε και ο διευθυντής του Βασιλικού Θεάτρου, Κωστής Μπαστιάς, για το αρχείο της κρατικής σκηνής.

Ταινίες επικαιρότητας και προπαγάνδας:

-- Τρεις τουλάχιστον ταινίες επιβεβαιωμένα γυρισμένες από την «Νταγκ Φιλμ»: α) Ο γάμος του Παύλου και της Φρειδερίκης στη Μητρόπολη Αθηνών στις 9 Ιανουαρίου, β) Η κηδεία του πρίγκιπα Νικολάου στις 12 Φεβρουαρίου και γ) Η τελετή απόθεσης της καρδιάς του βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν στην Ολυμπία στις 26 Μαρτίου.

-- Η υποδοχή του Μεταξά στο Γεωπονικό Συνέδριο της Λάρισας από τους αγρότες της Θεσσαλίας.

-- Η γιορτή του Αγνώστου Στρατιώτη και ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου. Ταινία ομιλούσα.

-- Ο εορτασμός της «εθνικής εργατικής Πρωτομαγιάς» στον Πειραιά. Η ταινία περιελάμβανε και ολόκληρη την ομιλία του Μεταξά προς τον εργατοϋπαλληλικό κόσμο, που –ήθελε, δεν ήθελε– υποχρεώθηκε να συμμετάσχει («αυθόρμητα») στη φιέστα του καθεστώτος. Αρχικά η ταινία προβλήθηκε βωβή, όμως ένα μήνα αργότερα είχε περατωθεί ο μουσικός και ηχητικός συγχρονισμός της από τα εργαστήρια του Νόβακ, ενώ σ’ αυτήν προστέθηκε και νεότερη ταινία με την αλλαγή της φρουράς στον Άγνωστο Στρατιώτη, για τη λήψη της οποίας χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά διπλά μηχανήματα φωτο-φωνοληψίας.

-- Η ορκωμοσία των ανθυπολοχαγών της Σχολής Ευελπίδων και ολόκληρος ο λόγος του βασιλιά προς τους νέους αξιωματικούς. Ταινία του Μαυρίκιου Νόβακ με φωνολήπτη τον Προβελέγγιο. «Για πρώτη φορά παρουσιάσθηκε ταινία τοιούτου μήκους με σύγχρονη απόδοσι εικόνων, ήχων και ομιλιών» σύμφωνα με τον Αν. Μελετόπουλο στη στήλη του στην καλλιτεχνική εφημερίδα Τα Παρασκήνια.

-- Η ταινία με την επίσκεψη Τούρκων υπουργών στη Θεσσαλονίκη το Μάιο προβλήθηκε στους κινηματογράφους «Διονύσια» και «Τιτάνια» της πόλης μαζί με την ταινία της «εργατικής Πρωτομαγιάς» από τις 23.05.1938.

-- Η περιοδεία του Ιωάννη Μεταξά στην Πελοπόννησο το Μάιο. Ταινία της «Νταγκ Φιλμ» και του Νόβακ.

-- Το Α΄ Πανελλήνιο Κινηματογραφικό Συνέδριο (18 και 19 Μαΐου 1938) και η κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη από τα μέλη του συνεδρίου κινηματογραφήθηκαν από τα εργαστήρια Δριμαρόπουλου και από τον Ζόζεφ Χεπ για λογαριασμό της «Φοξ Μούβιτον».

-- Στις 14 Ιουνίου, ο Α΄ Φορητός Ηχητικός Κινηματογράφος της Διοικήσεως Πρωτευούσης πρόβαλλε στην πλατεία Συντάγματος την ηχητική ταινία της Αθλητικής Παρέλασης, που είχε πραγματοποιηθεί στο Ζάππειο εννιά μέρες νωρίτερα στο πλαίσιο της Α΄ Πανελλήνιας Αθλητικής Έκθεσης, με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής του υπουργείου Πρωτευούσης υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Δουκάκη και της Χορωδίας του Μαλώτση. Τις επόμενες μέρες οι προβολές συνεχίστηκαν σε άλλες πλατείες της Αθήνας (Λένορμαν, Αγίου Παντελεήμονος, Φωκίωνος Νέγρη, Προφήτου Ηλία).

Η ταινία αυτή, γνωστή και ως «Αθλητική Εβδομάς», είχε μήκος περίπου 1200 μέτρα. Ως οπερατέρ χρησιμοποιήθηκαν οι Κουρμπέτης, Μεγαλοοικονόμου, Ιω. Δριμαρόπουλος και Πρόδρομος Μεραβίδης. Η επεξεργασία της έγινε στα κινηματογραφικά εργαστήρια Δριμαρόπουλου. Εκφωνητής ήταν ο Προβελέγγιος. Η φωνητική και μουστκή προσαρμογή τριών τραγουδιών («Αθλητικός Ύμνος» σε στίχους Σπύρου Μεταξά, «Το τραγούδι της λεβεντιάς» και ο «Ύμνος της Εθνικής Νεολαίας») στην εισαγωγή του φιλμ πραγματοποιήθηκε εκ των υστέρων κατά το σύστημα Ορθοφόν από τον Φ. Φίνο στους κινηματογράφους «Αλκαζάρ», «Βικτώρια» και στο Στάδιο ελλείψει ειδικού χώρου.

-- Τον καταστρεπτικό σεισμό του Ωρωπού στις 20 Ιουλίου 1938 κινηματογράφησαν και έστειλαν τα φιλμ τους σε ξένους κινηματογραφικούς οίκους οι Μ. Γαζιάδης (στην «Ούφα»), Ζόζεφ Χεπ («Φοβ Μούβιτον») και Γερ. Δριμαρόπουλος («Εκλαίρ»), ενώ στο «Σινεάκ» προβλήθηκε η ταινία του Μ. Νόβακ.

-- Στις 21 Ιουλίου, οι Μεγαλοοικονόμου και Κουρμπέτης κινηματογράφησαν την τελετή της παράδοσης ξιφών στους νεοεξελθόντες ανθυπομοίραρχους του Σχολείου Χωροφυλακής.

-- Στις 2 και 3 Αυγούστου κινηματογραφήθηκε το «Αγροτικό Συνέδριο», που πραγματοποιήθηκε στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Η ταινία λήφθηκε από τους Μεγαλοοικονόμου και Κουρμπέτη σε συνεργασία με τους οπερατέρ Ζόζεφ Χεπ και Πρ. Μεραβίδη αναφορικά με το φωτογραφικό μέρος και με τον Φιλ. Φίνο ως προς τη φωνοληψία. Η επεξεργασία του φιλμ πραγματοποιήθηκε στα κινηματογραφικά εργαστήρια του Πρ. Μεραβίδη και η πρώτη προβολή του έγινε στο «Αλκαζάρ» στις 15 Σεπτεμβρίου 1938 ενώπιον του διοικητή της Αγροτικής Τράπεζας και αντιπροσώπων του υπουργείου Γεωργίας.

-- Ο εορτασμός της 4ης Αυγούστου σε Αθήνα και επαρχία. Ταινία ομιλούσα και ηχητική, ληφθείσα με τη συνεργασία όλων των οπερατέρ της Ελλάδας σύμφωνα με τις οδηγίες του Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού, που αξιοποίησε στο έπακρο τον κινηματογράφο ως μέσο προπαγάνδας υπέρ του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά.

Πιο αναλυτικά: η «Νταγκ Φιλμ» κινηματογράφησε τις διάφορες παρελάσεις και τις γιορτές του Σταδίου χρησιμοποιώντας τρεις μηχανές λήψης· τα κινηματογραφικά εργαστήρια του Μαυρίκιου Νόβακ έλαβαν πλάνα από την τελετή του Σταδίου, από τη νυχτερινή ομιλία του υφυπουργού Τύπου και Τουρισμού Νικολούδη και από τους εορτασμούς στις διάφορες συνοικίες της πρωτεύουσας χρησιμοποιώντας σύγχρονα μηχανήματα φωνοληψίας με μηχανικό ήχου τον Αιμίλιο Προβελέγγιο· ο Πρόδρομος Μεραβίδης γύρισε ταινία περίπου 120 μέτρων από τις εορταστικές εκδηλώσεις στο Βόλο· ο Εμμανουήλ Τζανετής γύρισε ταινία περίπου 120 μέτρων από τις εορταστικές εκδηλώσεις στα Ιωάννινα· οι Γ. Λόγγος και Αχ. Χριστοδουλόπουλος κινηματογράφησαν τις παρελάσεις και τις εκδηλώσεις στην Πάτρα· οι Δημητροκάλης και Παπαδούκας πήραν πλάνα από τις αφίξεις των επαρχιακών μελών της Ε.Ο.Ν. και από τις τοπικές οργανωτικές επιτροπές· ο Αναστάσιος Μελετόπουλος κινηματογράφησε τις διακοσμήσεις, τους σημαιοστολισμούς και την υποδοχή του δικτάτορα από εκπροσώπους των οργανωτικών λαϊκων επιτροπών στη μεγάλη αίθουσα δεξιώσεων του υπουργείου Εξωτερικών· ο Ζόζεφ Χεπ γύρισε αρνητικό φιλμ 600 μέτρων, το οποίο στάλθηκε στην αμερικανική «Φοξ» και συμπεριλήφθηκε στο εβδομαδιαίο «Φοξ Μούβιτον»· τέλος, οι αδελφοί Παρασκευά γύρισαν περίπου 500 μ. στενού φιλμ 16 χιλιοστών για λογαριασμό του Κινηματογραφικού Τμήματος του Υπουργείου Παιδείας για προβολές στους σχολικούς κινηματογράφους.

Ειδικά για την ταινία του Μ. Νόβακ, μήκους περίπου 1500 μ., γνωρίζουμε ότι η πρώτη προβολή της έγινε στην πλατεία Συντάγματος την τρίτη εβδομάδα του Αυγούστου, μετά την ολοκλήρωση του μουσικού συγχρονισμού της με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής του Υπουργείου Πρωτευούσης και της μουσικής του Ελληνικού Στόλου.

-- Στις 9 Αυγούστου 1938 ο Πρόδρομος Μεραβίδης γύρισε μια ταινία περίπου 500 μέτρων με «θαυμασίας κωμικάς σκηνάς» από το τελευταίο ταξίδι του ατμοκίνητου τρένου που ξεκινούσε από την πλατεία Λαυρίου και ένωνε την Αθήνα με την Κηφισιά, του αποκαλούμενου από τους Αθηναίους και ως «θηρίου».

-- Τα γυμνάσια του ελληνικού στόλου στο Σαρωνικό.

-- Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Κωνσταντίνου στην είσοδο του Πεδίου του Άρεως και η απονομή της στραταρχικής ραβδου στο βασιλιά Γεώργιο Β΄ στις 9 Οκτωβρίου. Η ανάθεση της κινηματογράφησης με το σύστημα της σύγχρονης φωτο-φωνοληψίας έγινε στη «Νόβακ Φιλμς».

Η «ταινία των Κυθήρων» και οι... επίσημες ξένες τουριστικές ταινίες:

-- Το καλοκαίρι του 1938 η «Απόλλων Φιλμς» και οι οπερατέρ Αν. Μελετόπουλος και Βήχος γύρισαν μια τουριστική ταινία των Κυθήρων, μετά από πρωτοβουλία του Πάνου Αν. Τριφύλλη, που είχε και την αρχική ιδέα, και του Ιωάννη Σ. Κασιμάτη, διευθυντή της εφημερίδας Κυθηραϊκή Δράσις, για την τουριστική προβολή του νησιού σε Ελλάδα και εξωτερικό. «Αι ταινίαι αυταί, εκτός του ότι θα προβληθούν εις όλους τους Ελληνικούς Κινηματογράφους με τας σχετικάς επεξηγήσεις και θα καταστήσουν γνωστήν την νήσον μας και τας αρετάς της προκαλούσαι το ενδιαφέρον και την περιέργειαν, θα σταλούν και εις το εξωτερικόν και –φυσικά– θα προκαλέσουν την νοσταλγίαν των αποδήμων μας και τον ενθουσιασμόν, ώστε να ενισχύσουν εντονώτερον τα γινόμενα ωφελιμιστικά έργα, το δε θα προκαλέσουν ζωηρόν το τουριστικόν ενδιαφέρον προς την γενέτειραν της Αφροδίτης», διαβάζουμε στο κύριο άρθρο της εφημερίδας Κυθηραϊκής Δράσις στις 10 Φεβρουαρίου 1938, όταν ανακοινώθηκε για πρώτη φορά το μεγαλόπνοο όραμα των δύο εμπνευστών της φιλόδοξης ιδέας.

Απ’ όσα είναι γνωστά, η ταινία έδειχνε: τοπία του Καψαλίου, της Χώρας, του Καραβά και του Μυλοποτάμου· σκηνές από την αγορά του Ποταμού και τα γραφικά τοπία του· το πανηγύρι της Μυρτιδιώτισσας το δεκαπενταύγουστο και τη λιτανεία της· τον πανηγυρισμό της Αγίας Μονής στις 6 Αυγούστου· τα έργα του λιμενοβραχίονα Αγίας Πελαγίας, χορό Κυθηρίων κοριτσιών με τοπικές ενδυμασίες· η γιορτή της Μυρτιδιώτισσας από την Κυθηραϊκή Αδελφότητα Πειραιώς - Αθηνών στο φερώνυμο ναό του Νέου Φαλήρου χοροστατούντος του μητροπολίτη Βρεσθένης Γερμανού στις 24 Σεπτεμβρίου, διαφημίσεις τοπικών επιχειρήσεων όπως η ταβέρνα «Μενίδι» του Π. Βενέρη κλπ.

Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά στον κινηματογράφου «Ούφα» στις 30 Οκτωβρίου 1938, ώρα 10.30 π..μ., ενώ γνωρίζουμε και για μια δεύτερη προβολή στην ίδια αίθουσα στις 27 Νοεμβρίου.

Επιδιώκοντας το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, ανακοινώθηκε η συμπλήρωση της ταινίας κατ’ αρχάς με την κινηματογράφηση της χοροεσπερίδας που διοργάνωσε η εφημερίδα Κυθηραϊκή Δράσις στο «Άκταιον» του Νέου Φαλήρου στις 14 Ιανουαρίου 1939 με παραδοσιακούς ως επί το πλείστον χορούς.  Γνωρίζουμε επίσης ότι στις 12 Φεβρουαρίου 1939 ο οπερατέρ Μελετόπουλος συνοδευόμενος από τον Ιωάννη Κασιμάτη μετέβησαν στα Κύθηρα για τη λήψη συμπληρωματικών σκηνών από τοπία του νησιού (Λιβάδι, Φατσάδικα, Μυλοπόταμος, Αρωνιάδικα, Μητάτα, Ποταμός, Καραβά, Αγία Πελαγία), καθώς και από μια παρέλαση της Ε.Ο.Ν. Χώρας.

Ο σκοπός ήταν η προβολή της νέας, ολοκληρωμένης ταινίας στο χορό της Κυθηραϊκής Αδελφότητας στις 25 Μαρτίου 1939, ενώ παρέμενε ανοιχτή η προοπτική λήψης και άλλων σκηνών που θα έδιναν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα των ομορφιών του νησιού και εν γένει της κυθηραϊκής ζωής (π.χ. τα έθιμα τα Μεγάλης Εβδομάδας). Ωστόσο, η προβολή εκείνη δεν πραγματοποιήθηκε λόγω «ανυπέρβλητων» εμποδίων της τελευταίας στιγμής.

Η ρομαντική, αλλά και κάπως αφελής επιχειρηματικά, πρόθεση των εμπνευστών αυτής της φιλόδοξης προσπάθειας είχε σημαντικό οικονομικό κόστος δεκάδων χιλιάδων δραχμών, το οποίο δεν μπορούσε να καλύφθει. Την εξήγηση έδωσε ο διευθυντής της εφημερίδας Κυθηραϊκή Δράσις με άρθρο του στις 15.05.1939:

«Διότι διά μεν τας εν Αθήναις προβολάς η ενοικίασις των Κινηματοθεάτρων εις τα οποία έγινεν η προβολή και της ταινίας που συνεπλήρωνε το πρόγραμμα απερρόφησε σχεδόν το σύνολον των εισπράξεων, ενώ εν τη νήσω οι προσελθόντες εις τας προβολάς ήσαν ελάχιστοι, καθ’ όσον οι πλείστοι ελυπώντο φαίνεται το εισιτήριον που απητείτο διά να παρακολουθήσουν την προβολήν έστω και αν ήτο ασήμαντον. Τιμητικήν εξαίρεσιν απετέλεσαν οι αγαπητοί Μυλοποταμίται οι οποίοι προσήλθον αθρόως και θα επανήρχοντο ενθουσιώντες αν εγένετο δευτέρα προβολή.

Οι άλλοι, οι πολλοί κάτοικοι της νήσου είχον μόνον υποδείξεις να μας κάνουν. Παρέ και τη “ζούλα” μας και το “κοτέτσι” μας. Θα πάνε να το δούνε οι δικοί μας στην Αυστραλία και θα μαζέψετε άφθονα λεπτά!

Διά μίαν ακόμη φοράν, επαναλαμβάνετο η παληά συνήθεια πως για κάθε τι που γίνεται υπέρ της νήσου πρέπει να πληρώνουν οι απόδημοι!...

[...] Εν πάση περιπτώσει ό,τι έγινεν, έγινεν. Δεν παραπονούμεθα κατ’ ουδενός, είμεθα δ’ ευτυχείς διότι ήδη έχομεν μίαν ταινίαν σχετικώς αρτίαν –με μικράς ίσως ανάγκας συμπληρώσεως που όμως δεν έχομεν την οικονομικήν αντοχήν να πραγματοποιήσωμεν– και την διαθέτομεν εις οιανδήποτε από τας πατριωτικάς οργανώσεις που θα μας την ζητήσουν ως έπραξεν ήδη η Κυθηραϊκή Αδελφότης Βαλτιμόρης.».

-- Εν τω μεταξύ στις 6 Ιουνίου 1938, στον κινηματογράφο «Παλλάς» διοργανώθηκε ολόκληρη φιέστα με την παρουσία πολλών επισήμων για την προβολή τεσσάρων ταινιών της ελβετικής κινηματογραφικής εταιρίας «Terre et Mer», στην οποία είχε απευθυνθεί το καθεστώς Μεταξά για τη διεθνή τουριστική προβολή της χώρας, αντί να απευθυνθεί σε Έλληνες οπερατέρ (ώστε με αυτήν την ευκαιρία να επιδεικνύονταν διεθνώς και οι ικανότητες της ελληνικής κινηματογραφίας, όταν μάλιστα τα προηγούμενα χρόνια είχαν ληφθεί πολλές ταινίες, που αναδείκνυαν τις ελληνικές ομορφιές, από ξένους κινηματογραφικούς οίκους, όπως π.χ. η γαλλική ταινία με τις Κυκλάδες, που είχε συναρπάσει το ευρωπαϊκό κοινό το 1932). Ακόμα και η μουσική επένδυση των φιλμ ήταν δημουργία Ελβετού συνθέτη!

Οι ταινίες της «Terre et Mer», τα γυρίσματα των οποίων διήρκεσαν επτά μήνες, παρουσίαζαν τοπία και σκηνές από τη ζωή σε Κυκλάδες (Μύκονος, Δήλος, Πάρος και Νάξος), Αθήνα (αρχαία μνημεία και σύγχρονη ζωή), Πελοπόννησο (Ακροκόρινθος, Ολυμπία, Σπάρτη, Μυστράς, Μονεμβασιά, Επίδαυρος, Ναύπλιο) και Σαντορίνη.

-- Παραγωγής Μαυρίκιου Νόβακ ήταν η ταινία «Η Ελλάς  του 1938 ομιλεί», που προβλήθηκε στη Νέα Υόρκη (1 έως 8 Μαΐου 1938, στο «Miami Theatre») και φαίνεται ότι περιλάμβανε γεγονότα παλιότερων ετών: τα εγκαίνια της Γεωργικής Έκθεσης στο Ζάππειο χο­ροστατούντος του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, την επίσκεψη του βασιλιά στα εργοστάσια της καπνοβιο­μηχανίας Παπαστράτου, τη λαμπαδηδρομία εν όψει των Ολυμπιακών αγώνων του Βερολίνου (το 1936), την καθιέρωση των σχολικών γυμνασίων στα σχολεία της βορείου Ελλάδας, την τελετή ανακήρυξης του Μεσολογγίου σε Ιερή Πόλη, τις γιορτές των Ανθέων στον Πύργο Ηλείας, τη νίκη του Λόντου στο Παναθη­ναϊκό στάδιο και τον ευχαριστήριο λόγο του προς τους Έλληνες θεατές, που τον αποθέωσαν.

[Η σελίδα ενημερώθηκε σύμφωνα με την τρίτη έκδοση του βιβλίου «Οι πρώτες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου», το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://protestainies.blogspot.com/p/2025.html]